Την αγάπησε Ο Θεός και τη πήρε κοντά του

Τρίτη 20 Μαΐου, 10:00 το βράδυ. Σε μικρό πάρκο της γειτονιάς μου βγάζω βόλτα τον επί 7 χρόνια φίλο/σκύλο μου τον Βέλιο. Σε απόσταση 10 μέτρων κάνουν βόλτα 2 κυρίες γύρω στα 60, που μετά τα γνωστά σχόλια «εδώ παίζουν τα παιδιά μας», «να τα μαζέψεις μετά»… κτλ κτλ συνεχίζουν την συζήτηση τους.

– Εγώ της είπα ότι την αγάπησε ο Κύριος και την πήρε κοντά του. (Λέει η κυρία που πριν ένα δευτερόλεπτο με έκραζε)
– Ναι μωρέ, κρίμα το κοριτσάκι και είναι τόσο μικρό… (Απαντά η συνομήλικη κυρία)

Η συζήτηση συνεχίστηκε για ώρα. Περπατώντας αργά και κρυφακούγοντας λιγάκι, κατάλαβα ότι μιλούσαν για την εγγονή της πρώτης κυρίας, της οποίας η κόρη πέθανε, αφήνοντας πίσω ένα κορίτσι 6 χρονών. Άδικος και δύσκολος ο κόσμος που ζούμε, σκέφτηκα. Άδικο και δύσκολο να πρέπει να εξηγήσει η γιαγιά στην εγγονή τι είναι ο θάνατος. Βοήθησαν άραγε τα λόγια, η απάντηση της γιαγιάς, ή μήπως το έκαναν πιο δύσκολο;

Ας δούμε όμως λίγο αναλυτικά την φράση «Την αγάπησε ο Κύριος και την πήρε κοντά του». Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για ένα παιδί 6 χρονών;

• Ο Κύριος είναι άδικος. Γιατί μου πήρε κάτι που και εγώ αγαπούσα;
• Αν με αγαπήσει ο Κύριος  θα με πάρει και μένα μακριά;
• Αν αγαπήσει τον πατέρα μου;
• Εμένα που είμαι εδώ δεν με αγαπάει ο Κύριος;
• Αν σταματήσει να την αγαπάει, θα γυρίσει πίσω;

Καταλαβαίνετε ότι παρά την καλή της πρόθεση η γιαγιά άνοιξε ένα μεγάλο κουτί όπου μέσα μπορεί να χωρέσει κάθε σκέψη, ενοχή και κάθε φαντασία. Η αλήθεια είναι ότι ως ενήλικες είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί να ανακοινώσουμε στα παιδιά την απώλεια ενός κοντινού προσώπου ή ακόμα και την απώλεια ενός κατοικίδιου. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν;

Δεν αποκρύπτουμε το γεγονός. Όσο αργούμε να κάνουμε την ανακοίνωση, αφήνουμε το παιδί να νιώθει αποκομμένο από την υπόλοιπη οικογένεια και να χρησιμοποιεί την φαντασία του για να καλύψει τα κενά.

Χρησιμοποιήσουμε απλά και κατανοητά λόγια ακόμα και τις λέξεις «θάνατος», «πέθανε» αποφεύγοντας όμως λέξεις που μπορεί να παρερμηνευτούν, όπως «έφυγε», «κοιμήθηκε» και «χάθηκε» (έφυγε άρα θα γυρίσει / χάθηκε άρα αν βρει το δρόμο θα γυρίσει / εγώ δεν κοιμάμαι). Αποφεύγουμε ακόμα την χρήση φανταστικών σεναρίων, όπως «έγινε αστέρι και είναι στον ουρανό», «πήγε κοντά στον Θεό» κτλ. ή ιατρικές περιγραφές, όπως «σταμάτησε η καρδιά».

Ρωτάμε τι ξέρουν ήδη ή τι φαντάζονται ότι συνέβη. Είναι καλό να ξέρουμε τι πιστεύουν τα παιδιά ότι συνέβη, γιατί έτσι θα μπορέσουμε να ανατρέψουμε τις πιθανές φανταστικές σκέψεις που ήδη έχουν κάνει και να διορθώσουμε τις πιθανώς λάθος πληροφορίες που έχουν.

Δίνουμε μόνο τις απαραίτητες πληροφορίες. Η λεπτομερής περιγραφή της στιγμής του θανάτου δημιουργεί εικόνες που είναι εύκολο να τις αναπαράξει το παιδί, αλλά δύσκολο να τις διαχειριστεί.

Ακούμε τα παιδιά και απαντάμε με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις τους. Τα παιδιά βλέπουν τον κόσμο μέσα από τον εαυτό τους και πολλές φορές μπορεί το άγχος τους να αφορά στο τι θα γίνει από εδώ και πέρα. Ποιος θα φτιάχνει το φαγητό, ποιος θα διαβάζει μαζί τους, τι θα πρέπει να κάνουν.

Δίνουμε χρόνο και χώρο για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Μπορεί να χρειαστεί να τους πούμε πώς νιώθουμε εμείς και να τους εξηγήσουμε ότι είναι εντάξει να είναι στεναχωρημένα, θυμωμένα ή ακόμα και χαρούμενα.

Διώχνουμε κάθε σκέψη ενοχής. Εξηγούμε στα παιδιά ότι για αυτό που συνέβη δεν φταίνε τα ίδια, ούτε κάτι που έκαναν ή κάτι που σκέφτηκαν. Εξηγούμε επίσης ότι αν τα αγαπημένα τους πρόσωπα είχαν την επιλογή θα ήταν ακόμα μαζί τους.

Δίνουμε ελπίδα για το μέλλον. Η ζωή, δύσκολα ή εύκολα, συνεχίζεται και αυτό είναι το νόημα που πρέπει να περάσουμε στα παιδιά.  Εξηγούμε ότι όσο δύσκολο και να φαίνεται με τον καιρό τα συναισθήματα της λύπης θα φύγουν και τα ενθαρρύνουμε να θυμούνται τις καλές στιγμές.

Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται την απουσία ενός προσώπου, αλλά δεν καταλαβαίνουν ότι  ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος. Για τα παιδιά αυτής της ηλικίας αυτός που πέθανε συνεχίζει να σκέφτεται, να νιώθει, να μπορεί να επιστρέψει. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι οριστικός, αλλά πιστεύουν ότι συμβαίνει μόνο στους άλλους και όχι στην οικογένειά τους. Οι έφηβοι αντιλαμβάνονται την έννοια του θανάτου, παρόλο που δεν πιστεύουν ότι οι ίδιοι κινδυνεύουν και μπορούν να δώσουν διάφορες μεταφυσικές ερμηνείες γύρω από το θάνατο.

Δεν είχα το θάρρος να τα πω στην χτεσινή κυρία όλα αυτά. Μπορεί και να ήμουν θυμωμένος που με έκραξε χωρίς λόγο.

Την έβλεπα απλά να απομακρύνεται και μέσα μου ευχόμουν η εγγονή της να θυμάται την μητέρα της με αγάπη…

Ιωάννης Ζήνδρος-Ελένη Τσάκωνα
Ψυχολόγοι
Κέντρο Ψυχολογικής Παρέμβασης “Θεραπεύω Συν-θεραπεύω”
Ελισάβετ Καστρισόγια 38 Ιωάννινα
Τηλέφωνα: 6972079311 και 6938353625
Email: therapeuw.syn@gmail.com