Μετά το διαζύγιο το νου σας στο παιδί!

Κατά τη διαδικασία αυτή, τα παιδιά επηρεάζονται σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό επειδή  νιώθουν τη σταθερότητα της οικογενειακής ζωής να καταρρέει. Ποιοί είναι οι σωστοί χειρισμοί που θα τα βοηθήσουν να ξεπεράσουν αυτό το τραύμα χωρίς ψυχολογικές επιπτώσεις; Η ψυχολόγος και συγγραφέας κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου αναλύει το ερώτημα και απαντά σε αυτό.

Πως αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο επικεντρωμένο στο διαζύγιο και τις επιπτώσεις του στα παιδιά;

Το κίνητρο ήταν οι οικογένειες τις οποίες συναντάω καθημερινά και που δυσκολεύονται να χειρισθούν το θέμα του διαζυγίου. Τα πρώτα χρόνια έρχονταν να μου ζητήσουν βοήθεια άνθρωποι που είχαν σοβαρή αντιδικία και ήθελαν κάποια βοήθεια σχετικά με τη δικαστική διαμάχη. Με την πάροδο του χρόνου όμως, και ιδίως την τελευταία δεκαετία, έχουν αυξηθεί αυτοί που έρχονται και ζητούν βοήθεια επειδή θέλουν να διαχειριστούν το θέμα του διαζυγίου τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ώστε να ελαττώσουν τις πιθανές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών τους . Εκτός από την αριθμητική αύξηση, διαπίστωσα και την άγνοια τους για όσα πρέπει να πουν και όσα να αποφύγουν, για τις απαντήσεις στα ερωτήματα των παιδιών τους, για τη διαχείριση των επιπτώσεων και των πιθανών συμπτωμάτων της επόμενης μέρας, για την επικοινωνία του παιδιού με το γονιό που απουσιάζει, και για άλλα τέτοια ερωτήματα. Οι περισσότεροι έχουν σχεδιάσει ένα πλάνο στο μυαλό τους, αλλά ο νοερός σχεδιασμός, από το πώς θα το διαχειριστούν στην πραγματικότητα, απέχει πάρα πολύ. Ήθελα ένα βιβλίο που να λειτουργεί σαν οδηγός πρώτων βοηθειών για όποιο σκέφτεται να πάρει μια τέτοια σοβαρή απόφαση.

Η αύξηση αυτή του αριθμού των γονέων που σας επισκέπτονται οφείλεται εν μέρει και στο στίγμα που έφεραν στο παρελθόν τα παιδιά των χωρισμένων γονέων;

Ναι βεβαίως, είναι και αυτός ένας πολύ σοβαρός παράγοντας. Δεν είναι ένα στίγμα μόνο του παρελθόντος αλλά και του παρόντος, ευτυχώς πολύ λιγότερο, γιατί ο χωρισμός των γονιών προσδιορίζει κατά πολλούς εσφαλμένα φυσικά , κάποια χαρακτηριστικά της ταυτότητας ενός ατόμου.  Πχ. Αν κάποιο παιδί παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα ή δυσκολίες, το πρώτο που θα καταλογίσει ο κοινωνικός περίγυρος είναι ότι προέρχεται από χωρισμένους γονείς. Λες κι αυτό προδικάζει ότι θα παρουσιάσει πρόβλημα. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο και ούτε υπάρχει κάποια ειδική παθολογία η οποία παρουσιάζεται στα παιδιά των διαζευγμένων γονιών. Είναι όμως αυτά που ζητούν συχνότερα βοήθεια και, ενδεχομένως σε ένα υψηλότερο ποσοστό, μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα, αν δεν έχουν γίνει σωστοί χειρισμοί από τους γονείς τους.

Πότε το διαζύγιο είναι η αναπόφευκτη αλλά και απαραίτητη λύση;

Νομίζω ότι είναι αναπόφευκτο όταν δεν υπάρχει καμία επικοινωνία ανάμεσα στο ζευγάρι, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες τις οποίες μπορεί να έχουν κάνει. Όταν και οι δυο γονείς αισθάνονται ότι υπάρχει μια ατμόσφαιρα πολεμικής σύγκρουσης και εκθέτουν συνεχώς τα παιδιά σε φασαρίες, εντάσεις, προστριβές, υπαινιγμούς, παγωμένη ατμόσφαιρα, αρνητισμό ή σκηνές βίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις φοβάμαι ότι το διαζύγιο αποτελεί μονόδρομο. Η προβληματική επικοινωνία είναι σοβαρό καμπανάκι συναγερμού και το ζευγάρι πρέπει να τη διαχειριστεί,    ακόμη και αν χρειαστεί να προστρέξει   σε κάποιον ειδικό υπό την προυπόθεση όμως να εντοπίσουν και να αναγνώσουν το ζήτημα, το οποίο συνήθως παρουσιάζεται μονόπλευρα. Από την εμπειρία μου πάντως είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που οι γονείς παίρνουν διαζύγιο χωρίς να το έχουν σκεφτεί και να το έχουν βασανίσει μέσα τους

Σε τι οφείλεται η αύξηση του αριθμού των διαζυγίων τα τελευταία χρόνια;

Φαίνεται πράγματι και από τα στατιστικά δεδομένα που έχουμε στην διάθεσή μας, ότι υπάρχει σοβαρή αύξηση των διαζυγίων. Από το 2005, ο ένας στους 4 γάμους καταλήγει σε διαζύγιο, αναλογία που ολοένα αυξάνεται. Η αύξηση αυτή οφείλεται σε πολλούς λόγους. Στη δυσκολία της επικοινωνίας των ανθρώπων, στην έλλειψη ωριμότητας, σε οικονομικά προβλήματα, όπως επίσης και στην αναζήτηση του ευδαιμονισμού που οδηγεί τους ανθρώπους να μην μπορούν να αντέξουν πολλά προβλήματα. Υπάρχουν πολλές αιτίες, δεν υπάρχει μια αποκλειστική παράμετρος. Το πιο σημαντικό όμως είναι η δυσκολία των σχέσεων και η αδυναμία των συζύγων να αντέξουν πολλές ευθύνες.

Στο βιβλίο επισημαίνετε  ότι 7 στις 10 αιτήσεις διαζυγίου υποβάλλονται από γυναίκες. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, παίρνουν οι γυναίκες μια τέτοια πρωτοβουλία;

Οι γυναίκες, όχι μόνο στην Ελλάδα, δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε θέματα σχέσεων και είναι συνήθως αυτές που αντιλαμβάνονται πρώτες ότι μια σχέση δεν πάει καλά. Από στατιστικές που έχουν γίνει και στο εξωτερικό, παρατηρείται παντού το ίδιο φαινόμενο. Αυτές το συνειδητοποιούν και αυτές κάνουν προσπάθεια να το θέσουν στο σύντροφό τους, πολλές φορές ομολογουμένως όχι αποτελεσματικά . Επίσης, οι γυναίκες προτείνουν συνήθως να προστρέξει το ζευγάρι σε κάποιον ειδικό για βοήθεια. Ο σύντροφός τους υποστηρίζει ότι δεν κατάλαβε τη σοβαρότητα των αντιδράσεων τους όταν όμως συνειδητοποιούν  ότι μιλά σοβαρά προσπαθούν  να βελτιώσουν την κατάσταση χωρίς ωστόσο να τα καταφέρνουν πάντα να την αναστρέψουν. . Αυτές όμως θεωρούν ότι το έχουν παλέψει πολύ, βασανιζόμενες μερικές φορές και για χρόνια, ελπίζοντας ότι ίσως θα αλλάξει κάτι. Η απόφαση του διαζυγίου είναι εξαιρετικά οδυνηρή για τις ίδιες. Δεν αποκλείεται φυσικά ορισμένες φορές να παίρνει ο άντρας μια τέτοια απόφαση, αλλά σε τέτοιες περιπτώσεις,  τις περισσότερες φορές, έχει δημιουργήσει ήδη μιαν άλλη σχέση

Ποια είναι σοβαρότερα προβλήματα που μπορούν να προκληθούν σε ένα παιδί από τη διαδικασία του διαζυγίου;

Από την διαδικασία του διαζυγίου, τα προβλήματα που μπορούν να προκληθούν μπορεί να είναι αντιμετωπίσιμα. Τα προβλήματα είναι πολύ περισσότερα στα διαζύγια που υπάρχει αντιδικία, διαφωνία, διαβολή του ενός γονιού από τον άλλο. Όταν τα παιδιά  μαθαίνουν ότι οι γονείς χωρίζουν, έχουν ασφαλώς κάποιες συγκεκριμένες αντιδράσεις, όπως έντονο άγχος, φόβο εγκατάλειψης, θλίψη, ενοχή και θυμό. Αυτές είναι οι πρώτες αντιδράσεις, και φυσικά δεν περιορίζονται σε αυτές που ανέφερα. Επηρεάζονται διάφοροι τομείς, στις συνήθειες της καθημερινότητας, στη συμπεριφορά τους, στη σχέση με τους γονείς τους, στη σχολική τους επίδοση, στις σχέσεις τους με τους συμμαθητές τους, στην συγκέντρωσή στο σχολείο. Στην πορεία του χρόνου, και ανάλογα με την διαχείριση των γονέων, μπορεί να   διαφοροποιηθούν οι  αντιδράσεις. Οι πιο βασικοί παράγοντες που  καθορίζουν τη σοβαρότητα των επιπτώσεων του διαζυγίου στα παιδιά είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εκδίδεται το διαζύγιο, η ποιότητα του γάμου όσο αυτός διήρκεσε, η προσωπικότητα των γονιών, η στάση των γονιών απέναντι στα παιδιά και η μεταξύ τους διαπροσωπική σχέση μετά το διαζύγιο, η ηλικία των παιδιών κατά την έκδοση του διαζυγίου και – ο πιο παραγνωρισμένος παράγοντας – οι οικονομικές επιπτώσεις του διαζυγίου. Τις περισσότερες φορές υπάρχει μια πτώση του βιοτικού επιπέδου της, μονογονεϊκής πλέον, οικογένειας γιατί τα έξοδα αυξάνονται.

Αν όμως οι γονείς τα διαχειριστούν αποτελεσματικά, αυτά τα προβλήματα που παρουσιάζονται είναι αντιμετωπίσιμα;

Ναι. Το παιδί μπορεί να νιώσει αυτά τα συναισθήματα, αλλά με το χρόνο, όταν οι γονείς έχουν καλή σχέση μεταξύ τους, το παιδί βλέπει και συνειδητοποιεί ότι δεν έχει χάσει τον γονιό που απουσιάζει από το σπίτι. Μια καλή επικοινωνία μεταξύ των δύο γονέων βοηθάει πολύ το παιδί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

Ποια είναι τα συνηθεστέρα λάθη, ως προς τα παιδιά, που κάνουν, άθελά τους, οι γονείς στον χειρισμό του διαζυγίου τους;

Ένα βασικό λάθος που κάνουν οι γονείς είναι ότι εμπλέκουν τα παιδιά στις δικές τους διαμάχες και τα υποχρεώνουν να πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου. Επίσης, πολλές φορές τους λένε δυσάρεστες λεπτομέρειες για τη δικαστική διαμάχη, τα κάνουν να αισθάνονται ένοχα επειδή αγαπάνε τον άλλο γονιό, απαιτούν από τα παιδιά να κρατάνε μυστικά από τον άλλο γονιό, τα χρησιμοποιούν σαν ταχυδρόμο μηνυμάτων κι επικοινωνίας μεταξύ του ενός γονιού και του άλλου ή σαν κατάσκοπο που μαζεύει κρυφά πληροφορίες που μεταφέρει από το ένα σπίτι στο άλλο. Αυτά δημιουργούν σοβαρές επιπτώσεις, βλάπτουν τα παιδιά και υποσκάπτουν την ψυχική τους ισορροπία.

Αν, μετά το διαζύγιο, ο ένας γονιός συνάψει μια νέα σχέση πρέπει να το ανακοινώσει στο παιδί; Κι αν ναι, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος;

Είναι δικαίωμα του κάθε γονιού να συνεχίσει την ζωή του μετά το διαζύγιο. Η ζωή τους όμως πρέπει να είναι μακριά από τα παιδιά. Πρέπει να σεβαστούν το γεγονός ότι τα παιδιά χρειάζονται κάποιο χρόνο (που συνήθως είναι και περισσότερο από ένα έτος από τη στιγμή του διαζυγίου) προκειμένου να επεξεργαστούν αυτό που συνέβη έτσι ώστε  να έχει επέλθει μια σταθερότητα στην οικογενειακή τους ζωή. Τότε και μόνο, αν έχουν κάποια σοβαρή σχέση, μπορούν σταδιακά να τη γνωρίσουν στο παιδί τους. Αν είναι μια επιφανειακή σχέση, θα έλεγα ότι είναι καλό να μην τη φέρουν σε επαφή με το παιδί. Ο χρόνος επίσης που αφιερώνουμε στο παιδί πρέπει να είναι αποκλειστικός γι’ αυτό. Πάντα ο γνώμονας των γονιών πρέπει να είναι η κατάσταση του παιδιού και όχι η δική τους.

*Τα παραπάνω αποτελούν συνέντευξη της Κας Καππάτου στη Μυρτώ Τσελέντη για το περιοδικό “Ο κόσμος του επενδυτή -culture”, Τεύχος 162.

Αλεξάνδρα Καππάτου 
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος-Συγγραφέας
Χατζηκώστα 5 & Βασ. Σοφίας
1ος όροφος
Πλ. Μαβίλη TK 115 21
Τηλέφωνο 1:(+30) 210 64 522 54
Τηλέφωνο 2: (+30) 210 64 557 51
Web: http://www.akappatou.gr/