“Με συγχωρείς που ήμουν θύμα σου”: Γιατί το θύμα κακοποίησης, κατηγορεί τον εαυτό του;

Πρώτα η επιβράβευση – μπράβο που τα κατάφερες. Ύστερα – γιατί τώρα; Μία από τις πρώτες ερωτήσεις που θέτει ένας ψυχολόγος για να διερευνήσει το κίνητρο, τον κινητοποιητικό μηχανισμό που θα είναι σύμμαχός του στην αρχή της δουλειάς του με έναν άνθρωπο, είναι το γιατί τώρα, τι είναι αυτό που τώρα σε έκανε να ζητήσεις βοήθεια. Τεράστιος πλούτος πληροφοριών από αυτές τις δυο λεξούλες.

Στα καταφύγια κακοποιημένων γυναικών στο γιατί τώρα δίνονται συνήθως οι ακόλουθες απαντήσεις. Η πρώτη είναι εμφανής, δια γυμνού οφθαλμού που επειδή το οπτικό ερέθισμα έχει μια παντοδυναμία λόγω της ωμότητάς του, κάνει επιτέλους τη γυναίκα να αρχίσει να πιστεύει ότι θέτει τη ζωή της σε κίνδυνο. Η δεύτερη είναι κουράστηκα, τελεία. Η τρίτη εκστομίζεται δειλά δειλά «ξέρω, φταίω κι εγώ, όλοι μου το χουν πει. Κι αυτός, δε λέω, κάνει προσπάθειες να αλλάξει, έχουμε και τόσα προβλήματα, ε, είναι και άντρας αλλά να…νομίζω πως δε μπορώ άλλο…»

Στην τελευταία απάντηση θα σταθούμε και θα τη δούμε μέσα από τρεις έννοιες και τη μεταξύ τους σύνδεση:
-Θυματοποίηση: Πρόκειται για την εμπειρία κάποιου ατόμου όταν έχει βιώσει κάτι κακό, που επηρεάζει το άτομό του και συμβαίνει εξαιτίας κακόβουλων ενεργειών.
-Επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση: Λαμβάνει χώρα όταν ο ίδιος τύπος αδικήματος βιώνεται από το ίδιο θύμα περισσότερες από μία φορές μέσα σε μία καθορισμένη χρονική περίοδο π.χ. ένας χρόνος.
-Πολλαπλή θυματοποίηση: Λαμβάνει χώρα όταν δύο ή περισσότερα αδικήματα διαφορετικού τύπου βιώνονται από το ίδιο θύμα εντός μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου.
-Ψυχολογική-συναισθηματική βία που με τον καιρό γίνεται πιο έντονη κι επαναλαμβανόμενη, δημιουργώντας ένα ενοχικό έδαφος στο θύμα και σε σύντομο χρονικό διάστημα προστίθεται και άσκηση σωματικής βίας. Το παραπάνω παράδειγμα είναι ένα σχήμα που συναντάμε συχνά και δείχνει τη συσχέτιση της επαναλαμβανόμενης και πολλαπλής θυματοποίησης.

Έχουν ειπωθεί πολλές φορές και αλήθεια είναι ότι πρέπει συνεχώς να επαναλαμβάνουμε, στοιχεία που αφορούν τη βία και την κακοποίηση όπως το ποιες είναι οι μορφές βίας και πώς πρέπει να δράσουμε. Στο σημείο, όμως, αυτό θα σταθούμε στο να δούμε πώς κάποιος θυματοποιείται και από πού πηγάζει αυτή η συμπεριφορά.

«Κατάπια τη ντροπή μου, μάζεψα τα κομμάτια μου και πήγα στο πατρικό μου. Η μάνα μου άνοιξε την πόρτα και σχεδόν δε με χαιρέτησε. Πάλι προβλήματα έχεις; με ρώτησε κοφτά. Κούνησα το κεφάλι μου συγκαταβατικά και τη ρώτησα αν μπορώ να περάσω μέσα. Ναι, μου είπε, αλλά γρήγορα σε μισή ώρα αρχίζει  το σίριαλ. Να …ο Νίκος…με χτύπησε πολύ. Η μάνα μου πετάχτηκε από τη θέση της σαν να τη διαπέρασε ηλεκτρικό ρεύμα, γούρλωσε τα μάτια και με αγωνία με ρωτά: Τι του έκανες;»

Το τι του έκανες, τι έκανες, εσύ ξεκίνησες και άλλες παραλλαγές, συνοδεύουν τη ζωή του θύματος από τη βρεφική ακόμα ηλικία. Όχι γιατί κάτι τέτοιο δε μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος κι εκτός σπιτιού π.χ. σχολείο, εργασία, αλλά εάν υπάρχει υγιές οικογενειακό περιβάλλον προλαμβάνεται συνήθως η εμφάνιση αυτού που περιγράφεται ως ψυχοσύνθεση του θύματος.

Πρόκειται ως επί τω πλείστω για άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση, αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό τους, τάση να κατηγορούν τους άλλους ανθρώπους ακόμα και τις εξωτερικές συνθήκες και αποφεύγουν κατ’ουσίαν την ανάληψη της προσωπικής τους ευθύνης. Κι επειδή, όπως λέμε στην ψυχολογία, το βίωμα επηρεάζει σχεδόν σε απόλυτο βαθμό, βλέπουμε ότι τα άτομα αυτά προέρχονται από ένα γονεϊκό περιβάλλον επικριτικό, κακοποιητικό, μέσα στο οποίο καλλιεργούνται συναισθήματα ανικανότητας, αυτομομφής, ντροπής, ενοχής, φόβου, καθολικής υπευθυνότητας για όλα τα «στραβά» που οδηγούν ουσιαστικά στη μη ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Η πίστη στην τύχη, στη μοίρα, οι τοπο-γεωγραφικές καταβολές, οι οικογενειακοί μύθοι και τα θρησκευτικά πιστεύω, μπορεί να είναι παράγοντες που ενισχύουν προς την κατεύθυνση της θυματοποίησης.

Έτσι, λοιπόν, μια γυναίκα θύμα εν προκειμένω, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι έτσι ήταν πάντα άτυχη ή θέλημα Θεού ή ότι έτσι συνήθως είναι οι γυναίκες/άντρες στα μέρη μου αλλά ταυτόχρονα ψάχνει να βρει το «τι του έκανες;» αφού συνήθως ότι κάνει είναι λάθος (π.χ. λάθος στο σχολείο, λάθος στο παιχνίδι, λάθος που νευρίασε τους γονείς της και τσακώνονται, λάθος δουλειά κ.λ.π.). Συνήθως φοβάται και αποστρέφεται τις συγκρούσεις και υποχωρεί προκειμένου να διατηρηθεί ηρεμία στις σχέσεις. Έτσι, σταδιακά δεν αναγνωρίζει την αξία της και προσπαθεί να δικαιολογήσει τις άσχημες και προσβλητικές προς την πλευρά της συμπεριφορές. Το τελευταίο μάλιστα, πολλές φορές οδηγεί και σε απόρριψη από το οικείο της περιβάλλον ή από διάφορους φορείς.

Εάν, λοιπόν, δε μιλάμε για περιπτώσεις που να έχει εγκατασταθεί ψυχοπαθολογία, οι πρώτες βοήθειες που μπορούν να παρασχεθούν σε ένα άτομο με το προφίλ αυτό, είναι η ενίσχυση της αυτοεικόνας της, η δουλειά πάνω στην ενοχή και το φόβο και η ανάληψη της προσωπικής της ευθύνης με πρώτη και καταλυτικής σημασίας κίνηση, να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό.

“Θεραπεύω-Σύν, Σύν-Θεραπεύω”
Ιωάννης Ζήνδρος, Ελένη Τσάκωνα
Κέντρο Ψυχολογικής Παρέμβασης “Θεραπεύω-Συν,Συν-Θεραπεύω”
Ελισάβετ Καστρισόγια 38, Ιωάννινα
Τηλέφωνα: 6972079311 – 6938353625
Email : therapeuw.syn@gmail.com