Κληρονομικά: Η διαθήκη, οι περιπτώσεις και όλα όσα πρέπει να ξέρεις

Με το θάνατο του προσώπου η περιουσία του ως σύνολο περιέρχεται από το νόμο ή από διαθήκη σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα. Η μεταβίβαση αυτή της περιουσίας από τον άνθρωπο που πέθανε σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, ορίζεται ως κληρονομική διαδοχή. Για να υπάρξει κληρονομική διαδοχή πρέπει να συντρέχουν τρία στοιχεία:

• κληρονομιά
• κληρονομούμενος
• κληρονόμος.

Κληρονομιά είναι το ενιαίο περιουσιακό σύνολο (ενεργητικό και παθητικό δηλαδή χρέη) του προσώπου που πέθανε (το οποίο καλείται κληρονομούμενος) και στο οποίο υπεισέρχεται ορισμένο πρόσωπο που καλείται κληρονόμος. Επειδή ο κληρονόμος υπεισέρχεται με ενιαίο τρόπο στην περιουσία του κληρονομούμενου θεωρείται καθολικός διάδοχος. Ο κληρονόμος μπορεί να είναι είτε φυσικό πρόσωπο είτε νομικό πρόσωπο. Κληρονομούμενος όμως είναι μόνο φυσικό πρόσωπο ανεξάρτητα με τον τρόπο που  επήλθε ο θάνατος.

Η κληρονομική διαδοχή γίνεται με τρεις τρόπους:

• Διαδοχή εκ διαθήκης, δηλαδή η κληρονομική διαδοχή γίνεται με διαθήκη, με την οποία ο κληρονομούμενος καθορίζει την τύχη της περιουσίας του.
• Διαδοχή εξ’ αδιαθέτου, δηλαδή η κληρονομική διαδοχή, γίνεται όπως προβλέπει ο νόμος, στην περίπτωση που δεν υπάρχει διαθήκη.
• Αναγκαστική διαδοχή, δηλαδή σε κληρονομική διαδοχή που γίνεται από το νόμο και παρά τη θέληση του κληρονομούμενου.

Διαθήκη είναι η μονομερής « αιτία θανάτου» δικαιοπραξία, που περιέχει δήλωση βουλήσεως, συντάσσεται αυτοπροσώπως, σύμφωνα με ορισμένους τύπους και ανακαλείται ελεύθερα. Μοναδική εξαίρεση στην αρχή ότι η διαθήκη είναι ελεύθερα ανακλητή, θεμελιώνεται στο άρθρο 1476 ΑΚ, που ορίζει ότι δηλώσεις αναγνώρισης τέκνου εκτός γάμου, που συμπεριελήφθησαν στο κείμενο της διαθήκης, δεν ανακαλούνται.

Ο Αστικός Κώδικας προβλέπει τρεις τακτικούς τύπους σύνταξης μιας διαθήκης:
Α) την  ιδιόγραφη διαθήκη
Β) τη δημόσια διαθήκη και
Γ) τη μυστική διαθήκη
καθώς και τύποι έκτακτων διαθηκών που υπό προϋποθέσεις συντάσσονται σε πλοίο ή σε εκστρατεία ή σε περίπτωση αποκλεισμού.

Ιδιόγραφη Διαθήκη

Η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται εξ ολοκλήρου με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται (ημέρα, μήνας, έτος)  και υπογράφεται από τον ίδιο. Η διαθήκη αυτή δύναται να φυλαχθεί από ίδιο, να παραδοθεί σε τρίτο πρόσωπο προς φύλαξη ή να κατατεθεί προς φύλαξη σε συμβολαιογράφο.

Δημόσια Διαθήκη

Η δημόσια διαθήκη συντάσσεται ενώπιον συμβολαιογράφου παρουσία τριών μαρτύρων.

Μυστική Διαθήκη

Ο διαθέτης συντάσσει τη διαθήκη του και την παραδίδει ενώπιον τριών (3) μαρτύρων σε συμβολαιογράφο, δηλώνοντας ότι περιέχει την τελευταία του βούληση.

Η διαθήκη μπορεί να αμφισβητηθεί-προσβληθεί , ως μερικά ή ολικά άκυρη, στις εξής περιπτώσεις:
-Όταν αμφισβητείται η γνησιότητα του γραφικού χαρακτήρα και της υπογραφής του διαθέτη, όταν δηλαδή υπάρχουν υπόνοιες πλαστότητας της διαθήκης, οπότε είναι ζήτημα απόδειξης πλέον αν η διαθήκη είχε συνταχθεί ή όχι, με το χέρι του εκλιπόντος.
-Όταν ο διαθέτης ήταν ανίκανος για σύνταξη διαθήκης, το οποίο συμβαίνει, εφόσον : 1. δεν ήξερε να διαβάζει 2. ήταν ανήλικος 3.βρισκόταν υπό (πλήρη) δικαστική συμπαράσταση ή 4. έπασχε από ψυχική ή διανοητική διαταραχή.
-Αν δεν είχε συνταχθεί, σύμφωνα με τις νόμιμες διατυπώσεις, όπου αυτές προβλέπονται στο Νόμο, όπως π.χ για τη σύνταξη δημόσιας διαθήκης, ενώπιον συμβολαιογράφου, αναφορικά με τους μάρτυρες, τα πρόσωπα, που (δεν πρέπει) να είναι παρόντα κλπ.
-Όταν ο διαθέτης δεν προσδιορίζει επακριβώς τον κληρονόμο, αλλά  γενικά και αόριστα.
-Στις περιπτώσεις,   για την αμφισβήτηση της υπογραφής, όπου ο διαθέτης, είχε πέσει “θύμα” απάτης, πλάνης ή απειλής, κατά τη σύνταξη της διαθήκης.

Τέλος, η   προσβολή της νόμιμης μοίρας των εκ του Νόμου κληρονόμων, όταν ο διαθέτης αφήνει όλη την περιουσία του σε τρίτους (π.χ αλλοδαπή, οικιακή βοηθό) και αποκλείει παιδιά ή σύζυγο. Από τον συνδυασμό των άρθρων 1825 και 1829 του Αστικού Κώδικα προκύπτουν τα εξής: «οι κατιόντες […] οι οποίοι θα είχαν κληθεί ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, έχουν δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομία. Η νόμιμη μοίρα είναι το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας» (Α.Κ. 1825 παρ. 1). «Κάθε περιορισμός του μεριδούχου από τη διαθήκη, όσο βαρύνει τη νόμιμη μοίρα, θεωρείται σαν να μην έχει γραφεί» (Α.Κ. 1829).  Δικαίωμα νόμιμης μοίρας, έχουν τα παιδιά, οι γονείς και η σύζυγος του εκλιπόντος, εφόσον βέβαια ζουν, το οποίο ισούται με το μισό της μερίδας, που θα έπαιρναν, αν δεν υπήρχε η διαθήκη.

Το δικαίωμα για προσβολή  της διαθήκης, πρέπει να ασκείται χωρίς καθυστέρηση, διότι η παραγραφή είναι  2 έτη, από τη δημοσίευσή της.

Στην εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή (διαδοχή χωρίς διαθήκη) οι κληρονόμοι ορίζονται σύμφωνα με τα άρθρα 1813 – 1824.

Όταν ζουν τα τέκνα/εγγονοί και ο/η σύζυγος του θανόντος:
Η/Ο σύζυγος δικαιούται το ¼ της κληρονομιάς ενώ το υπόλοιπο ¾ το μοιράζονται τα παιδιά κατά ίσα μέρη. Σε περίπτωση που δεν ζει κάποιο από τα τέκνα τότε το ποσοστό του θα δοθεί δικό του παιδί (εγγόνι του θανόντος).

Όταν δεν ζούν τέκνα/εγγονοί αλλά γονείς, αδελφοί και σύζυγος του θανόντος:
Ο/Η σύζυγος δικαιούται το ½ της κληρονομιάς ενώ οι γονείς και οι αδελφοί του θανόντος μοιράζονται το υπόλοιπο ½ της κληρονομιάς.

Όταν ζούν μόνο οι παππούδες και οι γιαγιάδες του θανόντος και ο/η σύζυγος:
ο/η σύζυγος δικαιούται το ½ της κληρονομιάς ενώ οι επιζώντες παππούδες/γιαγιάδες δικαιούνται το υπόλοιπο ½.

Όταν δεν ζεί κανένας συγγενής αλλά μόνο ο σύζυγος :
Ο σύζυγος κληρονομεί το σύνολο της κληρονομιάς.

Όταν δεν ζεί κανένας συγγενής και δεν υπάρχει σύζυγος:
Κληρονόμος όλης της περιουσίας του θανόντος γίνεται το Δημόσιο.

Στην εξ αδιαθέτου διαδοχή, στην πρώτη τάξη καλούνται οι κατιόντες του κληρονομούμενου. Με τον όρο κατιόντες, ο νόμος εννοεί τα πρόσωπα που άμεσα κατάγονται από αυτόν. Πρέπει δηλαδή να υπάρχει συγγενική σχέση «εξ αίματος», ώστε να μην καλούνται πχ παιδιά από άλλο γάμο του συζύγου που επιζεί. Το κληρονομικό δικαίωμα του τέκνου που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του και αναγνωρίστηκε εκούσια ή δικαστικά, εξομοιώνεται απολύτως με το κληρονομικό δικαίωμα τέκνου που γεννήθηκε μετά τον γάμο των γονέων του. Η εξομοίωση αυτή είναι συνέπεια της αποκατάστασης πλήρους συγγενικού δεσμού μεταξύ του τέκνου και του πατέρα του και των συγγενών του. Καλείται, λοιπόν, στην πρώτη τάξη μαζί με ενδεχομένως άλλα τέκνα του κληρονομούμενου τα οποία γεννήθηκαν σε μεταγενέστερο ή προγενέστερο γάμο του αποθανόντος.

Στην περίπτωση του συζύγου που επιζεί, ο οποίος σύμφωνα με το άρθρο 1821 καλείται ως κληρονόμος στην πέμπτη τάξη  ισχύουν τα εξής:

Αυτονόητη προϋπόθεση του κληρονομικού δικαιώματος του συζύγου που επιζεί είναι να υπάρχει γάμος. Η ύπαρξη γάμου ως προϋπόθεση του κληρονομικού δικαιώματος, αποκλείει τον/την πρώην σύζυγο όταν ο γάμος έχει λυθεί με διαζύγιο. Σε περίπτωση δηλαδή διαζυγίου με αμετάκλητη δικαστική απόφαση, ο/η πρώην σύζυγος δεν έχει δικαίωμα στην περιουσία του αποθανόντος.

Επιπροσθέτως, το άρθρο 1822 ΑΚ ορίζει ότι ο σύζυγος αποκλείεται από την εξ αδιαθέτου διαδοχή, « αν ο κληρονομούμενος, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του». Ο δικαιολογητικός λόγος του 1822 ΑΚ είναι ότι εφόσον ο ένας σύζυγος έχει δικαίωμα να ζητήσει διαζύγιο και αποφάσισε να ασκήσει την σχετική αγωγή, είναι απαράδεκτο να διατηρήσει ο άλλος κληρονομικό δικαίωμα από το τυχαίο γεγονός ότι ο ενάγων πέθανε προτού εκδοθεί η δικαστική απόφαση για την λύση του γάμου. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση συναινετικού διαζυγίου. (Ν. Παπαντωνίου, Κληρονομικό Δίκαιο, σελ 365).

Με την ανωτέρω διάταξη επέρχεται αυτοδικαίως εκ του νόμου, αποκλεισμός του κληρονομικού δικαιώματος, περιλαμβανομένης και της νόμιμης μοίρας και του δικαιώματος εξαίρετου ( το οποίο περιλαμβάνει κινητά πράγματα μόνο, ήτοι έπιπλα, οικοσυσκευές ενδύματα κα, που χρησιμοποιούσαν είτε μόνο εκείνος που επιζεί είτε και οι δύο σύζυγοι). Η αγωγή του διαζυγίου δεν μεταβιβάζεται στους κληρονόμους του συζύγου που αποβίωσε. Οι τελευταίοι, για να επιτύχουν τον αποκλεισμό από την κληρονομία, του συζύγου που επιζεί θα πρέπει να ασκήσoυν αναγνωριστική αγωγή, για το βάσιμο του λόγου διαζυγίου (Εφ. Αθ. 864/2002 Δ/νη 43, 1716 Εφ. Αθ. 1714/2000 Δ/νη 42, 793).

Το ανωτέρω έννομο αποτέλεσμα του αποκλεισμού επέρχεται ανεξαρτήτως υπαιτιότητας του εναγόμενου συζύγου, αφού ο νόμος αποσυνδέει τους λόγους  διαζυγίου  από την υπαιτιότητα (1634 ΑΠ 432/94 Eλλ. Δ/νη 36,173, ΑΠ 1281/93 Ελλ. Δ/νη 36,124 ).

Μαρία Βρέττα
Δικηγόρος
26^ης  Οκτωβρίου 10
ΤΚ 54627, Θεσσαλονίκη
Τηλέφωνο : 2310 530160
Fax: 2310 530160
E-mail: info@vrettalaw.gr
Web : http://www.vrettalaw.gr/

Αν έχεις οποιαδήποτε απορία, μπορείς να την υποβάλλεις στους ειδικούς του Singleparent.gr εδώ!