Μα τί περίμενες, ότι θα ζούσε; Τα κλισέ του πένθους που πληγώνουν

Ο θάνατος, η απώλεια και η θλίψη είναι εμπειρίες που επηρεάζουν τον κάθε άνθρωπο που ζει σε αυτή τη γη. Eίναι καθολικές εμπειρίες που αγγίζουν τον καθένα και διαμορφώνουν ένα μοναδικό σύνολο πεποιθήσεων, στάσεων και απόψεων πάνω στο θέμα αυτό.

Ορισμένες συμπεριφορές που δέχεται κάποιος που πενθεί θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε ως βοηθητικές και χρήσιμες ενώ κάποιες άλλες μας κάνουν να νιώθουμε χειρότερα. Λυπάμαι αλλά η συζήτηση μας σήμερα θα ξεκινήσει από την εξέταση των τελευταίων διότι όπως υποδηλώνει και ο τίτλος αυτού του άρθρου συζητάμε για τα κλισέ του πένθους που πληγώνουν.

Οι αρνητικές αντιλήψεις και τα στερεότυπα που συναντά κάποιος στον έξω κόσμο είναι πολλά. Είναι η αρνητική στάση που έχουν πολλοί απέναντι σε άτομα που πενθούν κάποιον, ο οποίος έφυγε «από δικό του φταίξιμο». Το πρόβλημα είναι όταν οι άνθρωποι εσωτερικεύουν τη στάση αυτή κάποιων ανθρώπων και υποφέρουν από τις αρνητικές της συνέπειες.

Κάποια από τα κλισέ αυτά που πληγώνουν είναι δηλώσεις όπως:

«Τι περίμενες να συμβεί; Αφού ήταν ναρκομανής!»

«Ήθελε και τα ‘παθε»

Δηλώσεις όπως αυτές, μεταθέτουν την ευθύνη ή το λάθος, στον νεκρό. Υπονοούν ότι ο θάνατος ήταν επιλογή του και ίσως το άξιζε. Δηλώσεις όπως οι παραπάνω στοχεύουν στο να αισθανθούν οι εναπομείναντες λιγότερη θλίψη επειδή ο θάνατος του αγαπημένου τους προσώπου ήταν κάτι που μπορούσε να προβλεφθεί αφού ήταν επιλογή ή συνέπεια κάποιων επιλογών.

Δηλώσεις όπως: «Πρέπει να σταματήσεις να στεναχωριέσαι και να προχωρήσεις» ή «Πίστευα ότι θα το είχες ξεπεράσει μέχρι τώρα», δεν βοηθούν αυτούς που μένουν. Υπονοούν ότι οι άνθρωποι πρέπει να ξεπερνούν τον πόνο τους και να προχωρούν λες και υπάρχει χρονικό περιθώριο για τη θλίψη και η κατανόηση και υποστήριξη των άλλων είναι χρονικά περιορισμένη.

Δηλώσεις όπως: «Υπάρχουν και χειρότερα», «Η απώλεια του συζύγου σου δεν είναι τίποτα μπροστά στην απώλεια ενός παιδιού. Ένας σύζυγος αντικαθίσταται, ένα παιδί όχι» και «Πάλι καλά πήγε 92 χρόνων, πόσο περίμενες να φτάσει;», επίσης δεν βοηθούν αυτούς που μένουν πίσω. Τέτοιες δηλώσεις υποτιμούν τα συναισθήματά τους αφού υπονοούν ότι το αγαπημένο τους πρόσωπο είναι αντικαταστάσιμο ή ότι δεν αξίζει να κλαίμε και να πονάμε αλλά να χαιρόμαστε για την καλή του τύχη που έφτασε σε μεγάλη ηλικία και δεν πέθανε σε νεότερη όπως τόσοι άνθρωποι γύρω μας.

Δηλώσεις όπως: «Άσε τις υπερβολές» ή «Με κούρασες. Τα ξαναλέμε όταν σταματήσεις να κλαις» υπονοούν ότι πρέπει να είσαι πιο δυνατός/ή και λιγότερο συναισθηματικός/ή. Για κάποιους η θλίψη είναι απαράδεκτη και η έκφρασή της ανεπιθύμητη ή παράλογη.

Σε περίπτωση που αμφιβάλλετε για κάποιες από τις παραπάνω δηλώσεις σας διαβεβαιώ ότι είναι πέρα για πέρα πραγματικές και έχουν ειπωθεί κατά καιρούς σε ανθρώπους που θρηνούν για την απώλεια κάποιου αγαπημένου τους προσώπου. Οι άνθρωποι μερικές φορές λένε πράγματα που δεν εννοούν, κάνουν όμως ακούσια κακό σε εκείνους που θρηνούν και τα λόγια τους αντανακλούν συχνά τις σιωπηρές συμπεριφορές και προκαταλήψεις που ισχύουν όλα αυτά τα χρόνια.

Κάτω από την επιφάνεια αυτών των δηλώσεων υπάρχουν κάποιες απαράδεκτες αντιλήψεις που επηρεάζουν περισσότερο ή λιγότερο τους πενθούντες είτε ακούσουν τη δήλωση αυτή άμεσα από κάποιο άτομο είτε έμμεσα.

Το πώς θα επιλέξει κάπως να διαχειριστεί τα κλισέ αυτά είναι δικό του θέμα. Πρώτο και βασικό βήμα είναι η συνειδητοποίηση του τι ειπώθηκε και δεύτερο βήμα είναι η απόφαση, αν θα επιλέξει δηλαδή ή όχι να επηρεαστεί από κάποια στάση ή στερεότυπα και τρίτο βήμα είναι η εφαρμογή, αν θα ακολουθήσει δηλαδή τη συμβουλή που άκουσε ή όχι.

Λογικό είναι να αναρωτιέσαι γιατί κάποιοι άνθρωποι υιοθετούν μερικές από τις συμπεριφορές που προτείνονται παραπάνω. Ευτυχώς οι περισσότεροι δεν το κάνουν αλλά όσοι το κάνουν το κάνουν για κάποιο λόγο. Για παράδειγμα:

Στάσεις που υιοθετήθηκαν πριν από μία απώλεια: Πολύ πριν βιώσει μία δική του απώλεια ένα άτομο διαμορφώνει πεποιθήσεις και συμπεριφορές για τα συναισθήματα και τη θλίψη και επηρεάζουν κάθε είδους θάνατο. Ορισμένες από αυτές τις πεποιθήσεις μπορεί να είναι χρήσιμες και κάποιες μπορεί να αντικατοπτρίζουν τις αρνητικές στάσεις και τα στερεότυπα.

Αρνητικά μηνύματα και δηλώσεις: εάν ένα άτομο εκτίθεται σε αρνητικές δηλώσεις από τους γύρω του σχετικά με το θάνατο ενός αγαπημένου του προσώπου και τη θλίψη εύκολα μπορεί να αρχίσει να τις υιοθετεί, σε γενικές όμως γραμμές οι μύθοι και οι παρερμηνείες συχνά οδηγούν σε μία αδιάφορη και αναποτελεσματική υποστήριξη κατά τη διάρκεια του πένθους. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι εκείνοι των οποίων τα αγαπημένα πρόσωπα έχουν πεθάνει εξαιτίας μιας αυτοκτονίας ή υπερβολικής δόσης ναρκωτικών είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν έλλειψη υποστήριξης και πλήθος κακών σχολίων.

Αν πιστεύεις ότι έχεις εφαρμόσει και εσύ κάποιες αρνητικές στάσεις και στερεότυπα να ξέρεις ότι δεν είσαι η μοναδική/ος. Όλοι έχουμε πέσει θύματα κατά καιρούς και η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσεις αυτή τη δύσκολη κατάσταση.

Μερικές από τις αρνητικές επιπτώσεις είναι:

«Γιατί να προσπαθήσω;»: Η συμπεριφορά των άλλων συχνά μας κάνει να μην αναζητούμε την υποστήριξη ή τη θεραπεία που χρειαζόμαστε. Αισθανόμαστε ότι η προσπάθεια θα είναι μάταιη και μόνο αρνητικότητα ή απογοήτευση θα φέρει και ότι δεν αξίζουμε πιο θετικές εποικοδομητικές ή θεραπευτικές εμπειρίες.

Αυτοδιάκριση: Οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας θα επηρεάσουν τη συμπεριφορά μας περισσότερο απ’ ότι πιστεύουμε. Με αυτό τον τρόπο τα αρνητικά στερεότυπα για τον εαυτό μας μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοδιάκριση. Για παράδειγμα ένα άτομο που πιστεύει ότι η απώλειά του είναι λιγότερο σημαντική από άλλες απώλειες μπορεί να πει στον εαυτό του «δεν μου αξίζει καμία βοήθεια και υποστήριξη γιατί η θλίψη μου είναι λιγότερο σημαντική».

Αποφυγή/ κοινωνική απομόνωση: κάποιος αποφεύγει κάποιες καταστάσεις όταν αισθάνεται ότι δεν ανήκει ή δεν ταιριάζει κάπου γιατί φοβάται ότι θα υποστεί διακρίσεις.

Μυστικότητα/ συναισθηματική απομόνωση: Όταν ένα άτομο αισθάνεται ντροπιασμένο ή έχει επίγνωση ότι υπάρχει το στίγμα μπορεί να επιλέξει την απόλυτη μυστικότητα για να αποφύγει οποιασδήποτε μορφής διάκριση. Προφανώς κάποιοι άνθρωποι επιλέγουν να κρατήσουν κάποια πράγματα για τον εαυτό τους για πολύ βασικούς λόγους. Ωστόσο όταν κάποιος αισθάνεται ότι δεν έχει κανέναν στον οποίο μπορεί να ανοιχθεί μπορεί να βιώσει συναισθηματική απομόνωση και να αποκοπεί από τη λήψη υποστήριξης εντελώς.

Μείωση της αυτοεκτίμησης: Προφανώς αρνητικές πεποιθήσεις όπως «είμαι ανίκανος, είμαι αδύναμος, φταίω, αξίζω τα χειρότερα, δεν αξίζω τίποτα καλό» έχουν την ικανότητα να καταστρέφουν την αυτοεκτίμηση ενός ανθρώπου.

Σαν κοινωνία πρέπει να εκπαιδευτούμε περισσότερο πάνω σε θέματα θλίψης και απώλειας. Να θυμάστε ότι το στίγμα αρχίζει συνήθως με τις αρνητικές στάσεις και τα στερεότυπα μιας ευρύτερης κοινωνίας. Είναι μία κοινωνική αδικία και ένα σφάλμα της κοινωνίας και ως εκ τούτου η εξάλειψη της πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα αυτής της κοινωνίας.

Όσοι έχουν περάσει παρόμοιες εμπειρίες μπορούν να σε βοηθήσουν περισσότερο από τον καθένα. Θα δείξουν συμπόνια και κατανόηση και θα είναι πιο πρόθυμοι από τον καθένα να μοιραστούν μαζί σου τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.

Τέλος η συμβουλευτική ή η ψυχολογική υποστήριξη είναι το Α και το Ω. Όλοι αξίζουμε έναν ασφαλή χώρο όποτε αισθανθούμε άνετα να εξερευνήσουμε και να εκφράσουμε τις εμπειρίες μας. Αν αισθάνεσαι ότι δεν μπορείς να εμπιστευτείς τους γύρω σου ή δεν αισθάνεσαι άνετα τότε ένας καλός ψυχολόγος θα σε βοηθήσει πολύ αφού ούτε επικριτικός είναι και μπορείς να συνεργαστείς μαζί του για οποιοδήποτε θέμα σε απασχολεί και να βρεις νέους τρόπους επικοινωνίας με τους γύρω σου.

Πηγή: whatsyourgrief.com