Η μητέρα μου άφησε όλη της την περιουσία στο ένα από τα τέσσερα παιδιά της. Είναι νόμιμο αυτό;

Πριν από ένα χρόνο απεβίωσε η μητέρα μου, η οποία με παρότρυνση ενός μέλους της οικογενείας (τέκνο) έκανε κρυφά απ’ όλους διαθήκη (2015) στην οποία αφήνει όλη της την περιουσία σε αυτό το μέλος και μόνο χωρίς να διαθέτει τίποτε άλλο σε κανένα άλλο μέλος της οικογενείας. Η οικογένεια αποτελείται τώρα από πέντε μέλη (σύζυγος της θανούσης και τέσσερα τέκνα).

Η ερώτησή μου είναι κατά πόσο αυτό είναι νόμιμο (εάν δηλαδή αυτή ήταν η βούλησή της) και εάν δεν είναι, ποιές οι ενέργειες που πρέπει να ακολουθηθούν από τα άλλα μέλη της οικογένειας.

Απαντάει η δικηγόρος κυρία Ζωή Παυλίδου

O θάνατος καθορίζει το χρονικό σημείο της κληρονομικής διαδοχής. Η κληρονομική διαδοχή είναι ο παράγωγος τρόπος κτήσης της κυριότητας των κληρονομιαίων πραγμάτων, η οποία χωρεί είτε από το νόμο είτε από διαθήκη (ΑΠ 218/2008).

Η εκ διαθήκης διαδοχή έχει προβάδισμα έναντι της εξ αδιαθέτου. Ο κληρονομούμενος μπορεί να εγκαταστήσει οποιαδήποτε πρόσωπο κληρονόμο με διαθήκη καθώς και να αποκλείσει από την εξ αδιαθέτου διαδοχή ορισμένο συγγενή ή  το σύζυγο, με την επιφύλαξη των διατάξεων για την νόμιμη μοίρα(ΑΚ 1712-1713). Ουσιαστικά, πρόκειται για αποκλήρωση με ευρεία έννοια. Επομένως, αρχικά δεν μπορεί να αγνοηθεί η ιδιωτική βούληση του κληρονομούμενου, η οποία εξωτερικεύεται μέσω των διατάξεων της διαθήκης.

Ωστόσο, ο κληρονομούμενος δεν μπορεί να αποκλείσει από την κληρονομική διαδοχή συγκεκριμένα πρόσωπα, στα οποία αναγνωρίζεται το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας στο σύνολο της κληρονομίας. Προστατεύονται εμπραγμάτως ως άμεσοι και καθολικοί διάδοχος του κληρονομούμενου. Τόσο με την περί κλήρου αγωγή όσο και με τις εμπράγματες αγωγές, τις οποίες διαθέτει κάθε κληρονόμος.

Το ποσοστό της νόμιμης μοίρας αντιστοιχεί στο μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας. Νόμιμοι μεριδούχοι είναι οι κατιόντες (τέκνα, εγγόνια, δισέγγονα κτλ), οι γονείς του κληρονομούμενου καθώς και ο επιζών σύζυγος, οι οποίοι θα είχαν κληθεί ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι. Κατά το άρθρο 1830, για τον προσδιορισμό της εξ αδιαθέτου μερίδας με βάση την οποία οφείλεται η νόμιμη μοίρα, συναριθμούνται όσοι έχουν αποκληρωθεί με τη διαθήκη, όσοι έχουν αποποιηθεί την κληρονομία και όσοι έχουν κηρυχθεί ανάξιοι να κληρονομήσουν.

Εάν, για παράδειγμα, αποβίωσε ο ένας σύζυγος μίας οικογένειας με δύο τέκνα και δεν αφήσει διαθήκη, ο επιζών σύζυγος θα λάβει σύμφωνα με τις διατάξεις για την εξ αδιαθέτου διαδοχή 2/8 και τα δύο τέκνα 3/8 το καθένα. Αν ο διαθέτης αποκλείσει τα τέκνα του από την διαθήκη και συμπεριλάβει μόνο τη σύζυγο του, τα δύο τέκνα δικαιούνται το μισό του 3/16, δηλαδή 6/16 και η σύζυγος 10/16.

Οι νόμιμοι μεριδούχοι μπορούν να ζητήσουν την ακύρωση της διαθήκης, εφόσον παραλείφθηκαν στην διαθήκη από τον κληρονομούμενο εντός προθεσμίας δύο ετών από τη δημοσίευση της διαθήκης ( ΑΚ 1787).

Εξαίρεση στο θεσμό της νόμιμης μοίρας εισάγει η διάταξη του ΑΚ 1840. Σύμφωνα με αυτή, ο διαθέτης μπορεί για ορισμένους λόγους, που αναφέρονται στο νόμο, να στερήσει το μεριδούχο από τη νόμιμη μοίρα (αποκλήρωση). Η αποκλήρωση γίνεται με διάταξη τελευταίας βούλησης. Οι λόγοι είναι περιοριστικοί. Συγκεκριμένα, ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον κατιόντα αν αυτός: 1. επιβουλεύτηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη, 2. προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στο διαθέτη ή στο σύζυγό του, από τον οποίο κατάγεται ο κατιών, 3. έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του, 4. αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει το διαθέτη, 5. ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά τη θέληση του διαθέτη. Η αποκλήρωση για το λόγο αυτό είχε οριστικά εγκαταλείψει τον άτιμο ή ανήθικο βίο.

Συμπερασματικά, ο κληρονομούμενος μπορεί να προσδιορίσει ελεύθερα τους κληρονόμους του, με την επιφύλαξη των διατάξεων της νόμιμης μοίρας. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μπορεί ο μεριδούχος να στερηθεί την νόμιμη μοίρα του.

Ζωή Παυλίδου
Δικηγορικό Γραφείο
Ζωής Παυλίδου & Συνεργατών
Δικηγόρος παρ’ Εφέταις
Μητροπόλεως 47, Τ.Κ. 54623
Θεσσαλονίκη.
Τηλέφωνο: 2310 275465
Fax : 2310 271191
E-mail: pzoi@hotmail.com