Μονογονεϊκή οικογένεια: Υπάρχει επίσημος ορισμός; Υπάρχει!

Η έννοια της μονογονεϊκής οικογένειας ή του μονογονέα είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει πολλούς ανθρώπους που μεγαλώνουν μόνοι τους τα τέκνα τους είτε είναι διαζευγμένοι είτε όχι. Παρατηρείται δε στην γλώσσα της δημοσιογραφίας να χρησιμοποιούνται οι ως άνω όροι για κάθε περίπτωση και δημιουργείται μία εύλογη σύγχυση.

Τί είναι, λοιπόν, μονογονεϊκή οικογένεια και ποιος θεωρείται μονογονέας;

Σύμφωνα με το Ελληνικό Δίκαιο δεν υπάρχει σαφής νομικός ορισμός για τις ως άνω έννοιες. Ετυμολογικά μονογονεϊκή οικογένεια ορίζεται η οικογένεια που αποτελείται από έναν γονέα, ο οποίος δεν ζει ως ζευγάρι με κάποιον άλλο «σύντροφο» (είτε σε γάμο, είτε σε συμβίωση) και ο οποίος έχει αναλάβει την ανατροφή ενός τουλάχιστον παιδιού κάτω των 18 ετών. Σε μία διευκρίνιση του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης (αναφερόμενη στο άρθρο 7 του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος) σχετικά με τον ορισμό του/της προστάτη μονογονεϊκής οικογένειας και το τέκνο που τον/την βαρύνει φορολογικά ορίζεται ότι: “Προστάτης μονογονεϊκής οικογένειας θεωρείται αυτός που ασκεί εν τοις πράγμασι και κατ’ αποκλειστικότητα τη γονική μέριμνα ενός ή περισσότερων ανήλικων τέκνων, αποκλειστικά στις ακόλουθες περιπτώσεις: χηρεία, ελεύθερη συμβίωση χωρίς σύμφωνο συμβίωσης, τέκνο γεννημένο εκτός γάμου, υιοθεσία τέκνου από έναν/μια μόνο γονέα”.

Στο νόμο 3838/2010 (που τροποποιεί το άρθρο 3812/2009 και αφορά τις προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα) ορίζεται ότι:

1. Γονέας μονογονεϊκής οικογένειας νοείται ο γονέας εκείνος ο οποίος, κατά την ημερομηνία υποβολής της αίτησης πρόσληψης, ασκεί εν τοις πράγμασι και κατ’ αποκλειστικότητα ή μετά από σχετική ανάθεση τη γονική μέριμνα ενός ή περισσότερων ανήλικων τέκνων. Το δικαίωμα αυτό ασκείται από τον/την γονέα και μετά την ενηλικίωση των τέκνων και μέχρι τη συμπλήρωση του 25ου έτους της ηλικίας τους.

2. Τέκνα μονογονεϊκής οικογένειας είναι εκείνα τα οποία μέχρι την ενηλικίωση τους είχαν τον ένα μόνο γονέα τους. Στην περίπτωση αυτή υπάγονται και τα τέκνα τα οποία στερήθηκαν και τους δύο γονείς πριν την ενηλικίωσή τους. Το δικαίωμα αυτό ασκείται από το τέκνο μέχρι και τη συμπλήρωση του 30ού έτους της ηλικίας του.

Επίσης, σε οδηγίες του ΑΣΕΠ κατά καιρούς για τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς έχει δοθεί στα έντυπά του πάλι ο εξής ορισμός για τους μονογονείς: “Ως μονογονέας νοείται ο γονέας εκείνος ο οποίος, κατά την ημερομηνία υποβολής της αίτησης πρόσληψης, ασκεί εν τοις πράγμασι και κατ’ αποκλειστικότητα ή μετά από σχετική ανάθεση τη γονική μέριμνα ενός ή περισσότερων ανήλικων τέκνων. Το δικαίωμα αυτό ασκείται από τον γονέα και μετά την ενηλικίωση των τέκνων και μέχρι τη συμπλήρωση του 25ου έτους της ηλικίας τους. Ενδεικτικές περιπτώσεις: χηρεία μονογονέα, άγαμη μητέρα με τέκνο χωρίς αναγνώριση από τον πατέρα, έκπτωση του άλλου γονέα από την άσκηση της γονικής μέριμνας, αφαίρεση γονικής μέριμνας του άλλου γονέα λόγω κακής άσκησης κ.λπ”.

Το 1989 και το 2001, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα σε έκθεσή της σχετικά με τις μονογονεϊκές οικογένειες δεχόταν πως δεν υπάρχει διεθνώς κατοχυρωμένος ορισμός της μονογονεϊκότητας, ούτε καμιά χώρα διαθέτει έναν και μοναδικό «επίσημο» ορισμό. Στην ίδια έκθεση όριζε τη μονογονεϊκή οικογένεια ως την οικογένεια στην οποία: «Ένας γονέας – χωρίς σύζυγο ή σύντροφο αλλά, ίσως, μαζί με άλλα άτομα (π.χ. τους γονείς του) – ζει με ένα τουλάχιστον ανύπαντρο παιδί, εξαρτώμενο από αυτόν».

Αναζητώντας κάποιος στη νομοθεσία, μπορεί να βρει πολλές ακόμα αναφορές στον ορισμό του μονογονέα, χωρίς να υπάρχει ωστόσο ενιαίος ορισμός. Γι’ αυτό και όταν γίνεται χρήση του όρου αυτού σε ένα νόμο, υπάρχει συνήθως διευκρινιστική διάταξη, σχετικά με το τι εννοεί με τον όρο αυτό για τις ανάγκες του συγκεκριμένου νόμου.

Η δική μου άποψη ως προς τον ορισμό της ως άνω έννοιας, σύμφωνα με την πλούσια νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων, τους ισχύοντες κανόνες Δικαίου και τις έννοιες που προσδιορίζονται στο Οικογενειακό Δίκαιο, μονογονέας είναι ο γονέας που ασκεί εξ ολοκλήρου την γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου του, ήτοι του τέκνου που δεν έχει συμπληρώσει την ηλικία των 18 ετών. Η άσκηση δε της γονικής μέριμνας σύμφωνα με το άρθρο 1510 του ΑΚ περιλαμβάνει την επιμέλεια, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του, με απώτερο σκοπό το συμφέρον του τέκνου. Διακρίνονται οι παρακάτω περιπτώσεις αποκλειστικής άσκησης της γονικής μέριμνας και μονογονέας θεωρείται:

1) Ο γονέας που αποφασίζει μόνος του με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή την απόκτηση ενός τέκνου

2) Ο γονέας που έχει τέκνο εκτός γάμου μη αναγνωρισμένο

3) Ο γονέας στον οποίο έχει ανατεθεί με δικαστική απόφαση η αποκλειστική άσκηση της γονικής μέριμνας

4) Ο γονέας, του οποίου ο σύζυγος απεβίωσε ή κηρύχτηκε σε αφάνεια, καθόσον η γονική μέριμνα επήλθε αποκλειστικά στο πρόσωπό του.

Δεν θεωρείται μονογονέας:

1) Ο γονέας που δεν ασκεί την επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου του

2) Ο γονέας που έχει αναγνωρίσει εκουσίως ή δικαστικώς το εκτός γάμου τέκνου του

3) Ο γονέας που απέκτησε τέκνο εντός του συμφώνου συμβίωσης

Ο Έλληνας νομοθέτης με τόλμη οφείλει να προχωρήσει σε ορισμό των ως άνω εννοιών, προκειμένου να αποφευχθούν συγχύσεις και κάθε φορά να δίδεται άλλη έννοια από την πραγματική, που συνάγεται από τις διατάξεις του Αστικού Δικαίου.

Σοφία Σταυράκη
Δικηγόρος Παρ΄Αρείω Πάγω
Ροζάκη Αγγελή 30, Λαμία &
Ηπείρου 42, Αθήνα
2231067757 / 6977202678
stavrakisofia@gmail.com