Αν μου συμβεί κάτι, γίνεται να πάρουν οι συγγενείς μου την επιμέλεια του παιδιού; – Τί είναι η επιτροπεία ανηλίκου

Οι γονείς έναντι του ανήλικου τέκνου έχουν την υποχρέωση να ασκούν με σύνεση και προς το όφελος του τέκνου τη γονική μέριμνα. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί γονείς είναι ή καθίστανται ανάξιοι να ασκούν το λειτούργημα της γονικής μέριμνας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, αναλαμβάνει την άσκηση της γονικής μέριμνας είτε ο έτερος γονέας-εφόσον είναι κατάλληλος- είτε τρίτο πρόσωπο, έπειτα από ενδελεχή και σοβαρό έλεγχο του Δικαστηρίου και των αρμόδιων Αρχών.

Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ “Η γονική μέριμνα για το ανήλικο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων, οι οποίοι την ασκούν από κοινού”. Στις περιπτώσεις όμως διαζυγίου ή διακοπής της έγγαμης συμβίωσης η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το Δικαστήριο.

Η άσκηση της γονικής μέριμνας μπορεί να ανατεθεί στον ένα από τους γονείς, ή αν αυτοί συμφωνούν ορίζοντας συγχρόνως τον τόπο διαμονής του τέκνου στους δύο από κοινού. Το Δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει διαφορετικά, ιδίως να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων ή να την αναθέσει σε τρίτον. Από την τελευταία αναθεώρηση του Οικογενειακού μας δικαίου το έτος 1983 διαμορφώθηκε το σήμερα αποκαλούμενο Νομολογιακό έθιμο σύμφωνα με το οποίο στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η επιμέλεια ανατίθετο αποκλειστικά στην μητέρα.

Ενδέχεται ωστόσο σύμφωνα με το άρθρο 1532 ΑΚ ο πατέρας ή η μητέρα να παραβαίνουν καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημα τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή τη διοίκηση της περιουσίας του ή να ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά ή να μην είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, για τους λόγους αυτούς το Δικαστήριο μπορεί, εφόσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας, οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου, ο εισαγγελέας ή και αυτεπαγγέλτως, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο. Επομένως, σε αυτή την περίπτωση, το Δικαστήριο μπορεί να αφαιρέσει εν όλω ή εν μέρει την επιμέλεια από τον έναν γονέα και να την αναθέσει στον άλλο. Όμως, εάν συντρέχουν πραγματικά ή νομικά κωλύματα και στο πρόσωπο τού άλλου γονέα, τότε το Δικαστήριο αναθέτει την επιμέλεια σε τρίτο πρόσωπο (Επιτροπεία Ανηλίκου) (ΑΚ 1589).

Περαιτέρω, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ένα παιδί γεννιέται εκτός γάμου. Σε αυτές τις περιπτώσεις την επιμέλεια έχει αποκλειστικά η μητέρα. Ωστόσο, εάν ο πατέρας αναγνώρισε το τέκνο (ΑΚ 1515 παρ. 1,2) υποκαθιστά τη μητέρα αν εκείνη σταματήσει να ασκεί τη γονική μέρμνα (λόγω θανάτου ή κηρύξεώς της σε αφάνεια ή έκπτωσης της μητέρας κατ’ άρθρο 1538 ΑΚ) ή αν αυτή αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς λόγους (όπως, ανικανότητα ή περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία) ή πραγματικούς λόγους (περιπτώσεις αδυναμίας ή δυσχέρειας επικοινωνίας με το τέκνο, όπως αποδημίας ή ασθένειας της μητέρας).

Όπως προκύπτει από τις δύο προαναφερόμενες περιπτώσεις, η μητέρα ασκεί συνήθως (εκ του νομολογιακού εθίμου) ή εκ του Νόμου (τέκνο εκτός γάμου) την επιμέλεια του παιδιού και σε περίπτωση που αδυνατεί για όποιο λόγο να την ασκήσει, την υποκαθιστά ο πατέρας. Ειδικότερα, οι λόγοι που μπορεί να επηρεάζουν την ικανότητα της για φροντίδα του τέκνου είναι οι προαναφερθέντες, δηλαδή είτε μια σοβαρή ασθένεια είτε ακόμη και ο θάνατος. Εάν λοιπόν η μητέρα δεν μπορεί να φροντίσει το τέκνο, συνήθως την υποκαθιστά ο πατέρας. Ωστόσο ενδέχεται, ο πατέρας να μην είναι κατάλληλος για την ανατροφή του παιδιού. Ενδεικτικά, λόγοι ακαταλληλότητας του πατέρα είναι ο ακατάλληλος – δύστροπος χαρακτήρας και ο ακόλαστος, άσωτος, ανήθικος και εγκληματικός βίος.

Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να ενεργοποιηθεί ο θεσμός της Επιτροπείας. Από τα άρθρα 1589 ΑΚ προκύπτει ότι υπό επιτροπεία τελεί ο ανήλικος, του οποίου απεβίωσαν αμφότεροι οι γονείς, ή αυτοί δεν είναι σε θέση, για λόγους πραγματικούς ή νομικούς, να ασκήσουν τη γονική του μέριμνα ή αυτή τους έχει αφαιρεθεί, είτε λόγω κακής ασκήσεώς της, κατά τη διάταξη του άρθρου 1532 ΑΚ, είτε κατόπιν αίτησής τους, για σπουδαίο λόγο, κατά τη διάταξη του άρθρου 1535 ΑΚ. Σε αυτές τις περιπτώσεις, καλείται το Δικαστήριο να διαπιστώσει την παράβαση του γονέως ή των γονέων και ότι αυτή επηρεάζει τη σωματική ή ψυχική και ηθική διάπλαση του τέκνου ή τα γεγονότα και τις πράξεις που καθιστούν καταχρηστική την άσκηση ή τους λόγους αδυναμίας ασκήσεως της γονικής μέριμνας, αποφασίζει την ανάθεση σε τρίτο, ύστερα από έλεγχο του ήθους, των βιοτικών συνθηκών και της εν γένει καταλληλότητάς του, στηριζόμενο σε βεβαίωση αρμόδιας υπηρεσίας. Η ανάθεση γίνεται κατά προτίμηση σε συγγενικά πρόσωπα ή σε κατάλληλο ίδρυμα.

Η διαδικασία της επιτροπείας ανηλίκου κινείται είτε αυτεπάγγελτα από το Δικαστήριο (άρθρο 1591 Α.Κ.), είτε μετά από αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον για να διοριστεί κάποιος επίτροπος ανηλίκου, ιδιαίτερα των συγγενών του αλλά και από τον Εισαγγελέα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αφήνοντας μια διαθήκη μπορεί ο γονέας ή και οι δύο γονείς να δηλώσουν ποιο πρόσωπο θεωρούν κατάλληλο να αναλάβει την φροντίδα του ανηλίκου παιδιού του/τους, ωστόσο η ύπαρξη διαθήκης και μόνο δεν είναι λόγος για να αφαιρεθεί (π.χ.) η επιμέλεια από τον πατέρα και να δοθεί σε πλησιέστερο συγγενή της μητέρας. Αυτό που πρέπει να καταστεί σαφές είναι ότι προκειμένου η επιμέλεια να αφαιρεθεί από τους γονείς ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΛΗΦΘΕΙ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ Η Ο ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑΣ. Σε περίπτωση θανάτου ενός εκ των γονέων (ακόμα και στην περίπτωση του εκτός γάμου συμβολαιογραφικά αναγνωρισμένου τέκνου) ΠΑΝΤΑ θα προτιμάται ο έτερος γονέας εκτός αν το Δικαστήριο πεισθεί για την ακαταλληλότητα του.

Ενδεικτική Νομολογία:

Μ.Πρ Πειρ 207/2016 Ισοκράτης ( Αφαίρεση γονικής μέριμνας ανηλίκου 7 ετών από τους γονείς του οι οποίοι λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης στην οποία βρέθηκαν, παραμελούν τον ανήλικο και συχνά χειροδεικούν σε βάρος του και ανάθεση της επιμέλειας στην γιαγιά του).

ΜΠρ.Ροδ 10/2011 ΝΟΜΟΣ (αποκλειστική ανάθεση της άσκησης της επιμέλειας των ανηλίκων παιδιών μετά το θάνατο της μητέρας, στους παππούδες από την μητρική γραμμή που κρίθηκαν καταλληλότεροι δεδομένου ότι ο πατέρας ήταν ουσιαστικά απών και αδιαφορούσε για τα τέκνα του.)

ΜΠρ.Θεσ 5217/2010 ΝΟΜΟΣ ( διορισμός της θείας ως επιτρόπου της ανήλικης, μετά τον θάνατο της μητέρας της αφού έλαβε υπόψιν την αδυναμία του πατέρα να ασκήσει την γονική μέριμνα λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, διαμονής στο εξωτερικό και ουσιαστικής αδιαφορίας.

ΜΠρΘεσ 23962/2011 Ισοκράτης (ανάθεση της επιμέλειας στην θεία λόγω της ακαταλληλότητας των γονέων διότι η μεν μητέρα έπασχε από διπολική διαταραχή και ο πατέρας ήταν αδιάφορος για το τέκνο του από την γέννηση του.)

ΜΠρΘεσ 3257/2011 Ισοκράτης ( ανάθεση στην γιαγιά από την πατρική γραμμή η οποία κατά την κρίση του Δικαστηρίου, αποτελεί το μοναδικό σταθερό σημείο αναφοράς της ανήλικης και ως εκ τούτου το πλέον κατάλληλο πρόσωπο να υποκαταστήσει τους γονείς οι οποίοι αντιμετώπισαν με αδιαφορία τις περί κακοποίησης της ανήλικης καταγγελίες και την αποδιδόμενη σ’αυτούς ανικανότητα ενάσκησης του γονεικού λειτουργήματος και αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τους επιστήμονες της κοινωνικής υπηρεσίας θέτοντας προσκόμματα στο έργο τους).

Το Δικαστήριο δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία στο ζήτημα της αφαίρεσης της γονικής μέριμνας από τους γονείς και πάντα εξετάζει με προσοχή τις δυνατότητες που υπάρχουν, πριν καταφύγει σε μια τέτοια λύση. Δεν προχωρεί δηλαδή στην ανάθεση σε τρίτο όταν υπάρχει δυνατότητα να ζήσει το παιδί στην φυσική του οικογένεια χωρίς κίνδυνο για τα προσωπικά και περιουσιακά του συμφέροντα.

Με εκτίμηση,

Δημήτριος Β. Δουλιώτης
Δικηγόρος LLB London
Δημοκρίτου 32 Κολωνάκι, Αθήνα
Τηλέφωνο: 210-3627672
Web: http://douliotis-law.com/