Πένθος: Τί αντιδράσεις να περιμένετε από το παιδί και πώς να τις χειριστείτε

Η μονογονεϊκή οικογένεια που είναι αποτέλεσμα θανάτου, αντιμετωπίζει ένα οριστικό, μη αναστρέψιμο γεγονός, που δεν υπήρξε επιλογή κανενός και που συγκλονίζει όλα τα μέλη της βαθύτατα. Ο γονιός που απομένει να ηγηθεί σε αυτήν, αναγκάζεται να θρηνήσει για το σύντροφό του αλλά και να απαλύνει ταυτόχρονα όσο μπορεί τις πληγές των παιδιών του. Όλοι πονούν αφόρητα γιατί πρέπει να αποδεχτούν πολύ πρόωρα το γεγονός του θανάτου αυτού καθαυτού –ένα γεγονός που οι περισσότεροι άνθρωποι απωθούν πλήρως ακόμα και ως σκέψη.

Για τα παιδιά ο θάνατος του γονέα αποτελεί συνήθως την πρώτη τους συνάντηση με κάτι οριστικό και αμετάκλητο που δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ. Εισάγει πολύ νωρίς στη ζωή τους το φόβο της αιφνιδιαστικής και τεράστιας αλλαγής, τις μεταφυσικές αγωνίες, την έννοια του άδικου ή του μοιραίου κ.λπ. Μπορεί στο μέλλον να αμφισβητήσουν με ευκολία τα πάντα –τη γονεϊκή εξουσία, τις βασικές αρχές της οικογένειας, τις επιβεβλημένες κοινωνικές συμπεριφορές, το κοινωνικό συμφέρον, το Θεό ή την πολιτική εξουσία κ.ο.κ. Τα αίτια του θανάτου αλλά και η στάση της χήρας ή του χήρου προκαλούν και διαφορετικά προβλήματα συμπεριφοράς.

Η χηρεία γενικά ενισχύει τα αισθήματα αγάπης και προβάλλει πιο έντονα τις θετικές όψεις του απόντος γονέα. Ο πόνος βέβαια εξωθεί συχνά το γονιό να αρχίσει κάποια στιγμή να απομυθοποιεί εκείνον που έφυγε από τη ζωή, αλλά ειδικά τον πρώτο καιρό οι περισσότεροι συμμετέχουν ενεργά σε μια διαδικασία ωραιοποίησης των παρελθόντων καταστάσεων και της προσωπικότητας του απόντα. Αυτό καθιστά την έλλειψη ακόμα εντονότερη, όμως είναι αδύνατο και επιβλαβές για το παιδί να γίνει και το αντίθετο –δηλαδή να απομυθοποιηθεί ο απών για να «τελειώνει» το πένθος. Ο «άδικος χαμός» ενός αγαπημένου ανθρώπου αμφισβητεί αυτομάτως σημαντικά «δεδομένα» της ζωής και προκαλεί ρήγματα στην ψυχική ισορροπία ενηλίκων και παιδιών. Πάντως ο νεκρός γονέας αποτελεί ζωντανό θετικό πρότυπο και το κενό που αφήνει χρειάζεται συμπλήρωμα -όχι αναπλήρωση.

Δείτε σχετικά: Η μαμά της ανιψιάς μου τη φοβίζει και τη παραμελεί.

Τί αντιδράσεις να περιμένω από το παιδί
Ο τρόπος που θα αντιδράσει στο τραγικό γεγονός του θανάτου κάθε παιδάκι, εξαρτάται από την συμπεριφορά του χήρου ή της χήρας και από την προσωπικότητα και την ηλικία του ίδιου του παιδιού. Συνήθως, μετά το θάνατο του ενός γονέα, οι αναμενόμενες αντιδράσεις των παιδιών τους επόμενους 3-4 μήνες είναι οι εξής:

• Σοκ και παγωνιά ή εκρήξεις απελπισίας, οργής και φόβου. Τα συναισθήματα αναδύονται άλλοτε σταδιακά και άλλοτε ορμούν απροειδοποίητα και –φαινομενικά- στα «καλά καθούμενα».
• Συμπεριφορές ενοχής επειδή τα παιδιά νιώθουν ότι οφείλουν κάτι σε εκείνον που έφυγε και ότι δεν θα έχουν ποτέ πια την ευκαιρία να «τακτοποιήσουν» τις εκκρεμότητές τους.
• Συμπεριφορές απώλειας. Όλοι νιώθουν ένα τεράστιο κενό όχι μόνον υλικά και πρακτικά μέσα στο σπίτι, αλλά και στην ψυχή τους.
• Συμπεριφορές απαξίωσης. Τα μέλη της οικογένειας συγκρίνουν τα πάντα με το μέγεθος του θανάτου και κατά συνέπεια όλα φαίνονται πλέον ασήμαντα. Σε σύγκριση με την τεράστια απώλεια όλα μοιάζουν αμελητέα, κανείς δεν έχει διάθεση να τηρήσει τη ρουτίνα και ακολουθεί η αποδιοργάνωση
• Κατάθλιψη. Μετά την αποδιοργάνωση, αν κάποιος δεν προσπαθήσει να κρατήσει το ηθικό της οικογένειας κάπως υψηλό, ακολουθεί η άποψη ότι «τίποτε δεν έχει πια νόημα στη ζωή» και ότι η χαρά είναι μύθος.
• Συμπεριφορές έντονης ανασφάλειας, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Όσα είναι προσχολικής ηλικίας μπορεί να εκδηλώσουν πισωγυρίσματα ακόμα και στη γλωσσική ανάπτυξή τους ή ίσως να «ξαναβρέχουν» το κρεβάτι τους. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας εκδηλώνουν πιο συχνά ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους ή πονόκοιλους και στομαχικές ενοχλήσεις. Τα αγόρια εκδηλώνουν επιθετικότητα και παραμελούν τη μελέτη τους. Τα παιδιά και των δύο φύλων αυτής της ηλικίας τείνουν από ανασφάλεια να προσκολληθούν έντονα στον γονιό που τους απομένει. Οι έφηβοι εκδηλώνουν την ανασφάλειά τους περίπου όπως οι ενήλικες, αλλά με πιο μεγάλη ένταση και μεγαλύτερες διακυμάνσεις. Ανασφάλεια βιώνει ασφαλώς και ο χήρος ή η χήρα, με αποτέλεσμα στη μονογονεϊκή οικογένεια να παρατηρούνται πολλές εκδηλώσεις οργής και άγχους.
• Κατά διαστήματα γίνονται από όλους απόπειρες «να συνεχιστεί κανονικά η ζωή», αλλά η οικογένεια συνήθως δεν μπορεί να ξαναβρεί πλήρως τους φυσιολογικούς ρυθμούς της αν δεν περάσουν 3-4 μήνες από την απώλεια. Οι διακυμάνσεις θα συνεχιστούν και μετά το 4μηνο, αλλά η ρουτίνα θα μπορεί πια να εδραιωθεί πιο εύκολα.

Καλό είναι οι χήροι και οι χήρες να γνωρίζουν ότι μερικά σημαντικά προβλήματα στον ψυχισμό του παιδιού δεν εκδηλώνονται αμέσως, αλλά 2 ή και περισσότερα χρόνια μετά το θάνατο του γονέα. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες.

• Πρώτον, μερικά παιδιά εκδηλώνουν ετεροχρονισμένα τις αντιδράσεις τους στο θάνατο.
• Δεύτερον, ο θάνατος πυροδοτεί σκέψεις και προβληματισμούς που μεταβάλλονται και εξελίσσονται μαζί με το παιδί, οπότε διαφοροποιούνται ανά στάδιο ωρίμανσης του ανηλίκου.
• Τρίτον, ο κοινωνικός περίγυρος συμπαρίσταται με ευαισθησία στην οικογένεια στο κρίσιμο διάστημα του πρώτου έτους, αλλά στη συνέχεια, συγγενείς και φίλοι βαθμιαία αρχίζουν να αποχωρούν από τη ζωή της μονογονεϊκής οικογένειας ή γενικά ατονεί το ενδιαφέρον τους. Αυτή η διακριτική αποχώρηση έχει σαν συνέπεια δύο χρόνια μετά το θάνατο του ενός γονέα η οικογένεια ουσιαστικά να έχει μείνει μόνη της και να αρχίσουν τότε να εκδηλώνονται μια σειρά από προβλήματα που ως τότε υπέβοσκαν.

Αλεξάνδρα Καππάτου 
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος-Συγγραφέας
Χατζηκώστα 5 & Βασ. Σοφίας
1ος όροφος
Πλ. Μαβίλη TK 115 21
Τηλέφωνο 1:(+30) 210 64 522 54
Τηλέφωνο 2: (+30) 210 64 557 51
Web: http://www.akappatou.gr/