H Οδύσσεια της υιοθεσίας στην Ελλάδα: 5 ξεχωριστές ιστορίες και η σκληρή πραγματικότητα

«Είναι τόσα παιδιά στα ιδρύματα, γιατί να μην μπορεί να τα υιοθετήσει μια οικογένεια που δεν έχει παιδιά;». Αυτή είναι μια φράση που ακούω σχεδόν από παιδί. Και μέχρι τώρα που μεγάλωσα παραμένει η ίδια. Αυτή η φράση με έκανε να θέλω να ψάξω το θέμα της υιοθεσίας στην Ελλάδα. Όλοι μου έλεγαν ότι είναι ένα τεράστιο θέμα. Ισχύει. Και είναι ένα θέμα που δεν μπορείς να αγγίξεις όλες τις πτυχές του. Αλλά θέλουμε να αγγίξουμε τις βασικές.

Αν και ξεχωριστές, βρίσκουμε κάποια κοινά: Συνοδεύονται από τις λέξεις πόνος, απόγνωση, υπομονή, φόβος, χαρά, συγκίνηση. Και πολλά «σιγά-σιγά». Πολλά βήματα, πολλές διαδικασίες και η αγωνία πάνω από το τηλέφωνο, με τον φόβο ότι αυτό το τηλεφώνημα δεν θα γίνει ποτέ.

Λόγω των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων που εγείρει το θέμα, σε καμία ιστορία δεν αναφέρονται τα πραγματικά ονόματα των γονιών και των παιδιών.

Περίπτωση 1η: Ιδιωτική υιοθεσία τη δεκαετία του ’80

Η πρώτη ιστορία, μας μεταφέρει στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν ο Μάνος Σ. και η Μαρία Σ. κατάλαβαν ότι δεν θα μπορέσουν να αποκτήσουν βιολογικό παιδί.

«Έμεινα έγκυος και ήταν εξωμήτριο. Είχα κάποιες αιμορραγίες και μου απαγόρευσαν οι γιατροί την όποια μετακίνηση. Ένας πολύ καλός φίλος του άνδρα μου, γυναικολόγος κατάλαβε τι μπορεί να σημαίνουν αυτές οι αιμορραγίες και με έστειλε αμέσως στο μαιευτήριο για έλεγχο. Μόλις είδαν τι συνέβαινε μας είπαν ότι πρέπει να τερματιστεί η εγκυμοσύνη και ότι πρέπει να αφαιρεθεί η μια σάλπιγγα. Στο χειρουργείο είδαν ότι και η άλλη είχε πρόβλημα. Βγήκαν και είπαν στον σύζυγό μου τα καθέκαστα. Και εκείνος είπε αμέσως “μην την ταλαιπωρούμε άλλο, κάντε ότι πρέπει να γίνει”. Και εκεί τελείωσε η ιστορία μου…» μου λέει η Μαρία, 68 ετών.

Τη συνάντησα στο γραφείο της. Ο σύζυγός της έχει φύγει από τη ζωή, πριν από 8 χρόνια. Ο γιος της σήμερα είναι 32 ετών και δεν θέλει να συζητάει μπροστά του αυτές τις εμπειρίες της. Δεν μου εξηγεί τον λόγο αλλά υποψιάζομαι ότι έτσι θεωρεί ότι τον προστατεύει από τον πόνο που ένιωσε η ίδια.

Η ιστορία τους άργησε πολύ να έχει «καλό τέλος». Είχε πολλή αναμονή, πολλές απογοητεύσεις περιμένοντας ένα τηλέφωνο από το Μητέρα. Τελικά το καλό τέλος ήρθε το 1985 όταν η Μαρία ήταν πια 36 ετών και το παιδί της 30 ημερών

Πόνο μόνο όσον αφορά στην υπόθεση της υιοθεσίας, γιατί κατά τ’ άλλα η ζωή τους ήταν πολλή όμορφη. Κάτι που φροντίζει να μου υπενθυμίζει συχνά κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, λέγοντας μου κάθε τόσο και μια ιστορία για τα ταξίδια που έκανε με τον σύζυγό της και για τη στήριξη που έδινε ο ένας στον άλλον. «Ταξίδια να δεις. Και πού δεν είχαμε πάει».

Αλλά, παρά την όμορφη ζωή, πάντα ήθελαν ένα παιδί για να συμπληρώσει την ευτυχία τους. Πέρασε ένα διάστημα για να ηρεμήσουν και οι δύο από την περιπέτεια με το εξωμήτριο και μετά αποφάσισαν να υιοθετήσουν. «Κάναμε αίτηση στο κέντρο βρεφών “Η Μητέρα” στις αρχές της δεκαετίας του ’80 -το ’80, το ’81, δεν θυμάμαι- και μας είπαν ότι θα μας ειδοποιήσουν. Περιμέναμε, περιμέναμε, δεν μας ειδοποιούσαν. Ξέρεις πόσα χρόνια περιμέναμε; Τέσσερα! Παίρναμε τηλέφωνο και μας έλεγαν ότι υπήρχε σειρά προτεραιότητας».

Και τότε έγινε κάτι αναπάντεχο. «Για να δεις πόσες ατυχίες… Το καλοκαίρι πριν πάρουμε το αγόρι μας, μας είχαν πάρει τηλέφωνο από το Μητέρα και μας είπαν για δύο αδέρφια. Μας ρώτησαν αν τα θέλαμε. Τα παιδιά ήταν μεγάλα, 3-4 ετών. Αλλά δεν είχαμε πρόβλημα να πάρουμε πιο μεγάλα παιδιά. Είπαμε αμέσως ναι και μας είπαν ότι θα μας ειδοποιήσουν. Ο άντρας μου έπρεπε να κάνει ένα ταξίδι στην Αυστραλία και θα πήγαινα και εγώ μαζί του. Αλλά έμεινα εδώ μήπως και μας ειδοποιήσουν. Τότε συνέβη κάτι φοβερό: κόπηκε το τηλέφωνο λόγω βλάβης σε όλη την περιοχή. Όταν αποκαταστάθηκε η βλάβη με πήραν από το Μητέρα και μου είπαν ότι μας έψαχναν και ότι σταματά το θέμα αυτής της υιοθεσίας, επειδή η μάνα τους δεν υπέγραφε για να δοθούν τα παιδιά και έπρεπε να παρέμβει εισαγγελέας. Φαντάζεσαι πως ήμασταν…».

Ο σύζυγός της, που ήταν πάντα μεγάλο στήριγμά της, την καθησύχασε. Έμεινε άλλες 15 ημέρες στην Ελλάδα και μετά έφυγε για την Αυστραλία για να τον βρει. «Ήταν από τα πιο ωραία ταξίδια της ζωής μου» μου εξιστορεί.

Λίγες ημέρες μετά την επιστροφή τους, την άνοιξη του 1985, ήρθε το μεγαλύτερο δώρο.

«Μόλις γυρίσαμε ήρθε ο μικρός μας. Ήταν 30 ημερών όταν τον πήραμε. Μας πήρε τηλέφωνο ο γιατρός, αυτός που σου έλεγα. Ήξερε την περίπτωσή μου και είχε πει στον άντρα μου πως αν του τύχει κάτι θα του έλεγε. Και του έτυχε…

Όταν πήρε τηλέφωνο τον άντρα μου του είπε “πρέπει να αποφασίσεις τώρα γιατί είναι ένας άλλος γιατρός, έτοιμος σαν κοράκι να το πάρει”».

Ρωτάω εάν του έδωσαν λεφτά γιατί υπάρχουν αρκετοί γιατροί που κάνουν αυτό το πράγμα με το αζημίωτο.

«Δεν ξέρω τι κάνουν οι άλλοι γιατροί, ο δικός μας δεν ζήτησε λεφτά, δεν το έκανε γι’ αυτό!» μου λέει έντονα.

Μου εξηγεί πως ο γιατρός είχε γνωρίσει τη βιολογική μητέρα και την ιστορία της. Είχε τελειώσει το γυμνάσιο (εξατάξιο) και για λίγο δεν κατάφερε να μπει σε κάποια σχολή. «Πανεπιστημιακή, παρακαλώ», μου λέει με υπερηφάνεια, σαν να μιλά για κάποιον πολύ δικό της άνθρωπο. Τελικά εργάστηκε σε ένα ανθοπωλείο στην Κηφισιά όπου πήγαινε κάποιες φορές ο γιατρός. Όταν ήταν έγκυος έγινε ένα τροχαίο. Ο πατέρας του παιδιού δεν έζησε, η ίδια έζησε. Μόνη της δεν μπορούσε να το μεγαλώσει. Έτσι πήρε την απόφαση να το δώσει για υιοθεσία.

Έμαθε για την Μαρία και τον Μάνο από τον γιατρό και αποφάσισε να τους δώσει το παιδί της. Εκείνη είχε κάνει ένα χαρτί ότι συναινεί στην υιοθεσία. «Το έχω ακόμη το πρωτότυπο, ακόμη και στο δικαστήριο αντίγραφο έδωσα», μου λέει σαν να πρόκειται για κάποιο πολύτιμο αντικείμενο που φιλάει σαν κόρη οφθαλμού. Μετά από 7 μήνες έγινε το δικαστήριο.

«Όταν τον πήραμε, με έτρωγε το άγχος, φοβόμουν μήπως κάτι συμβεί, μέχρι να γίνει το δικαστήριο. Μετά το δικαστήριο μπόρεσα να ξανακοιμηθώ ήρεμη».

Σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης δεν έχει κλάψει. Μέχρι που φτάνουμε στο δικαστήριο. «Έχω περάσει κάποιες στιγμές που δεν ξεχνιούνται και συναισθήματα που δεν απαλύνονται. Στο δικαστήριο ήρθε και η μητέρα του παιδιού μου. Μας ρώτησε ο δικαστής, όλες τις πλευρές, εάν συμφωνούμε με την υιοθεσία και πήγαμε να υπογράψουμε. Όταν βγήκαμε από την αίθουσα του δικαστηρίου και όλα είχαν τελειώσει, μας έπιασαν και τις δύο τα κλάματα. Και βγήκαμε από εκεί αγκαλιά».

Εκείνη δεν έχει επικοινωνήσει από τότε. «Μετά το δικαστήριο δεν την είδαμε ξανά. Αλλά αν μου έλεγε ότι ήθελε να δει το παιδί, εγώ δεν θα είχα πρόβλημα».

Το παιδί το ξέρει από μικρός ότι είναι υιοθετημένος, αλλά ήταν και κάποιες φορές που πέρασε τραγικές στιγμές, όπως μου λέει η Μαρία. Πειράγματα στο σχολείο και άλλα τέτοια. Και εκείνη πάντα προσπαθούσε να τον καθησυχάσει. Τώρα που μεγάλωσε έχει άλλες αγωνίες: να στεριώσει στη δουλειά του, να βρει μια καλή κοπέλα να παντρευτεί. Τις συνηθισμένες δηλαδή αγωνίες όλων των γονιών.

Στην Ελλάδα επιτρέπονται τρεις μορφές υιοθεσίας: η κρατική, η ιδιωτική και η διακρατική.

Η πρώτη μας ιστορία είναι ένα παράδειγμα ιδιωτικής υιοθεσίας. Σε αυτή την περίπτωση η υιοθεσία του παιδιού ουσιαστικά γίνεται χωρίς τη διαμεσολάβηση ιδρύματος ή κάποιας κοινωνικής υπηρεσίας. Η επαφή των θετών γονέων με τους βιολογικούς γίνεται ή απευθείας, εάν γνωρίζονται, ή μέσω κάποιου γνωστού που γνωρίζει τις δύο περιπτώσεις ή μέσω κάποιου δικηγόρου ή γυναικολόγου -που είναι και το πιο συνηθισμένο. Στη συνέχεια ακολουθείται ακριβώς η ίδια διαδικασία με αυτή που ακολουθείται στις υιοθεσίες μέσω ιδρυμάτων: συναίνεση των δύο γονέων και δικαστήριο που επικυρώνει την υιοθεσία.

Όλη αυτή η διαδικασία είναι νόμιμη στη χώρα μας -που είναι μια από τις λίγες χώρες του κόσμου που επιτρέπει την ιδιωτική υιοθεσία.

Τα παιδιά παραδίδονται στους θετούς γονείς, μαζί με μια επιστολή των βιολογικών γονέων που δηλώσουν ότι με την θέληση τους δίνουν το παιδί προς υιοθεσία. Στη συνέχεια οι θετοί γονείς καταθέτουν μία αίτηση στην Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας στην Περιφέρειάς τους, λέγοντας ότι έχουν το παιδί στο σπίτι τους και ζητούν την υιοθεσία του. Βάσει της ελληνικής νομοθεσίας, τότε ξεκινά η έρευνα για τους θετούς γονείς, η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα σε 6 μήνες. Εφόσον ολοκληρωθεί η διαδικασία, η υπόθεση πάει στο δικαστήριο προκειμένου να επισημοποιηθεί η πράξη υιοθεσίας. Στο δικαστήριο πρέπει να παραβρεθούν και οι φυσικοί και οι θετοί γονείς ή εκπρόσωποι τους.

Η παρανομία ξεκινά αν οι θετοί γονείς δώσουν χρήματα για να αποκτήσουν το παιδί -είτε στους βιολογικούς γονείς, είτε στον διαμεσολαβητή. Κάτι που δύσκολα τεκμηριώνεται. Πηγή, που δεν θέλησε να κατονομαστεί, μου είπε ότι σήμερα, με 15.000 ευρώ, μπορεί ο οποιοσδήποτε να υιοθετήσει άμεσα παιδί χωρίς να περάσει όλη τη διαδικασία της αναμονής. Υπάρχουν κυκλώματα γιατρών και δικηγόρων. «Αν έχεις μέσο και χρήματα παίρνεις μωρό και αύριο. Και ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, πάει και η τιμή» μου λέει χαρακτηριστικά.

Εκτός ωστόσο από τον προφανή κίνδυνο, να αποδειχθεί η αγοραπωλησία, υπάρχουν και άλλα σοβαρά ζητήματα.

«Το απαράδεκτο είναι ότι το παιδί γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Δεν το καταλαβαίνουν όσοι μπαίνουν σε αυτή τη διαδικασία αλλά αφήνει τα σημάδια της στο παιδί και σ΄ όλους. Αυτό το “πόσα έδωσες και με πήρες;”. Είναι «μια βαριά πέτρα» στη πλάτη της νέας οικογένειας, που την κάνει πιο ευάλωτη”. Πρέπει να σταματήσει αυτή η πρακτική υιοθεσίας. Στιγματίζει τους πάντες», μου λέει η πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής, Σοφία Κωνσταντέλλια, σε μια εφ’ όλης της ύλης συζήτηση που κάναμε όταν τη συνάντησα στο γραφείο της.

Αντίθετα, θεωρεί τις περιπτώσεις της ιδιωτικής υιοθεσίας που δεν έχουν δοθεί χρήματα, τις πιο σωστές. «Κατά τη γνώμη μου είναι ακόμη πιο υγιές από όλους τους τύπους της υιοθεσίας. Να αποδέχεται ένας φυσικός γονέας ότι δεν μπορεί να μεγαλώσει το παιδί του, του δίνει την ευχή του και το εμπιστεύεται σε κάποιους που εκτιμάει για να το μεγαλώσουν με αγάπη και επάρκεια. Αυτά γινόντουσαν όμως σε πολύ παλιότερα χρόνια».

Ιδιωτική είναι και η υιοθεσία που γίνεται μέσω ΜΚΟ, όπως μου εξηγεί η κ. Κωνσταντέλλια. Απλά ακολουθείται μια διαδικασία, εν γνώση των εισαγγελέων και των δικαστικών, όπου το ζευγάρι γίνεται πρώτα «ανάδοχος φιλοξενίας», μετά ανάδοχος και μετά ρυθμίζεται δικαστικά η υιοθεσία ανάμεσα στον φυσικό και τον θετό γονέα, ή με την δικαστική αναπλήρωση της συναίνεσής του.

Περίπτωση 2η: Ταξίδι στην Αιθιοπία

«Μαύρη; Το κολάν σου είναι μαύρο. Εγώ είμαι σοκολατένια!».

Κάπως έτσι δύο παιδάκια 4 ετών ενός επαρχιακού χωριού της Ελλάδας έπαιρνα το πρώτο τους μάθημα για το τι εστί «διαφορετικότητα». Την παραπάνω φράση την είπε η Κ. στον παιδικό σταθμό, σε ένα άλλο παιδάκι που προσπάθησε να παρουσιάσει τη διαφορετικότητά της ως αρνητικό. Η απάντηση που έδωσε η μικρή Κ. ήταν αυτή που έμαθε από την οικογένειά της. Ότι εκείνη και ο μεγάλος της αδερφός της είναι μαύρη σοκολάτα, η μαμά με τον μπαμπά και την μπέμπα είναι λευκή σοκολάτα. Αλλά όλοι τους είναι σοκολάτα.

Η Μαρία και ο Θανάσης είναι ένα νέο ζευγάρι που ζει σε ένα μικρό, ορεινό χωριό της επαρχίας. Από τους πρώτους μήνες της σχέσης τους κατάλαβαν ότι ήθελαν τα ίδια πράγματα. Όπως ότι θέλουν να υιοθετήσουν, άσχετα εάν θα κάνουν δικά τους παιδιά.

Στον πρώτο χρόνο της σχέσης αρραβωνιάστηκαν, άρχισαν τις προσπάθειες για δικό τους παιδί, αλλά δεν προέκυψε. Χωρίς να υπάρχει κάποιο πρόβλημα. «Τότε μου λέει ο άντρας μου ότι αφού έχουμε αποφασίσει να υιοθετήσουμε, ας ξεκινήσουμε τη διαδικασία», μου διηγείται η Μαρία.

Έψαξαν αμέσως για τη διακρατική υιοθεσία. «Έκανα έρευνα σε Ασία, Αφρική, παντού. Είχα στείλει email σε πρεσβείες, προξενεία, όπου μπορείς να φανταστείς».

Ενάμιση χρόνο περίπου μετά, μείον 25.000 ευρώ, πολύ-πολύ ψάξιμο και προσωπική έρευνα, γύρισε στην Ελλάδα από την Αιθιοπία με δύο μωρά στην αγκαλιά. Τον τελευταίο χρόνο στην οικογένεια προστέθηκε ένα ακόμη μέλος, το κοριτσάκι που έφεραν στον κόσμο η Μαρία και ο Θανάσης.

Πως έγινε η διαδικασία

«Στις 17 Ιανουαρίου του 2013 κατέθεσα τα χαρτιά μας και στις 24 Απριλίου του 2014γύρισα στη Ελλάδα με τα δύο μας παιδιά. Αλλά όλο αυτό με πολύ-πολύ κυνήγι», μου λέει.

Ξεκίνησε με έρευνα από το ίντερνετ, μίλησε μέσω Facebook με ανθρώπους που είχαν υιοθετήσει από το εξωτερικό και πολλοί της είπαν ότι αυτές οι υιοθεσίες γίνονται μέσω ΜΚΟ. «Δεν ισχύει, γιατί μπορείς να πας και μόνος σου», που λέει κατηγορηματικά. Η Μαρία ξεκίνησε τις επαφές με αυτή τη ΜΚΟ και όταν της είπαν ότι μπορεί να πάρει και δυόμιση χρόνια αποφάσισε να το ψάξει μόνη της.

Έτσι έκανε ένα επιπλέον ταξίδι στην Αιθιοπία για να μπορέσει να βγάλει άκρη. «Στις διακρατικές πρέπει να έχεις στον φάκελό σου ό,τι έγγραφα απαιτεί το κράτος σου συν ό,τι απαιτεί η νομοθεσία του κράτους από το οποίο θέλεις να υιοθετήσεις».

Τα βήματα που ακολουθείς, όπως μου τα περιέγραψε, είναι τα εξής:

• Αίτηση στην πρεσβεία της Αιθιοπίας εδώ στην Ελλάδα,
• γράφει ένα γράμμα για τους λόγους για τους οποίους θέλει να υιοθετήσει, στα αγγλικά και στα ελληνικά,
• τρεις συστατικές επιστολές φίλων,
• για να ολοκληρωθεί ο φάκελος χρειάζεται έκθεση αξιολόγησης, όπως και για ελληνική υιοθεσία. Αυτό σημαίνει έγκριση από κοινωνικό λειτουργό, ψυχιατρική γνωμάτευση των γονιών (και των παιδιών αν υπάρχουν), πιστοποιητικό υγείας για μεταδιδόμενα νοσήματα, εκκαθαριστικό (που δεν έχει όριο αλλά ζητούν τουλάχιστον ο ένας από τους δύο να έχει σταθερή δουλειά και καταγράφεται στα θετικά η ιδιοκτησία σπιτιού).
• Παράλληλα ζητάς από την πρεσβεία να ενημερώσει την Περιφέρεια στην οποία υπάγεται ο ενδιαφερόμενος για την υιοθεσία.

«Μόλις ετοιμαστεί αυτός ο φάκελος, είτε τον πας εσύ, είτε τον στέλνει η Περιφέρεια στον δικηγόρο που έχεις επιλέξει, ο οποίος πρέπει να είναι Αιθίοπας», μου εξηγεί.

«Εγώ πλήρωσα στον δικηγόρο μας 9.000 ευρώ για τα δύο παιδιά και τώρα που έχει γίνει και λίγο της μόδας η υιοθεσία από την Αιθιοπία, ζητάει 18.000 ευρώ», μου λέει ενοχλημένη.

Στον φάκελο έχεις δηλώσεις εάν θες ένα παιδί, δύο, αγόρι, κορίτσι, από τάδε ηλικία μέχρι τάδε κτλ.

Φυσικά, όλα αυτά πρέπει να μεταφραστούν επίσημα από το υπουργείο Εξωτερικών και να επικυρωθούν. Μόνο αυτά κόστισαν 1.500 ευρώ, μου λέει η Μαρία.

«Αν γίνει ο φάκελος μέσω της ΜΚΟ είναι συν 1.000 για να σου κάνει τον φάκελο».

Το παιδί πως το βρίσκεις;

«Τώρα μπορεί να σου βρει το παιδί ο δικηγόρος, στέλνει φωτογραφίες και κάνεις το ταξίδι για να το δεις και για να γίνει το δικαστήριο».

Η Μαρία πήγε μόνη της να βρει τα παιδιά της. Κατέθεσε τα χαρτιά της στις 17 Ιανουαρίου του 2013. Ενώ έκανε ραντεβού με 20 δικηγόρους, βρήκε μια κυρία που ήταν διευθύντρια σε ένα αμερικάνικο γραφείο και της πρότεινε ένα ορφανοτροφείο. Της είπε ότι δεν είχε τον χρόνο να ασχοληθεί προσωπικά εκείνη και μετά μεσολάβησε ο δικηγόρος που βρήκαν.

«Είχα βγάλει εισιτήρια για μια εβδομάδα. Τα αλλάζω, τα κάνω για 3 ημέρες μετά. Την 8η ημέρα, στις 4 Ιουλίου, βρέθηκε το πρώτο παιδί, ο Γ., και μετά από 2 ημέρες βρέθηκε η Κ.», θυμάται.

Η Κ. ήταν 2 μηνών και ο Γ. 4 μηνών.

Τα δύο παιδιά δεν είναι βιολογικά αδέρφια και βρέθηκαν σε διαφορετικά ιδρύματα, 250 χλμ. μακριά.

Η Μαρία θα είχε καταφέρει να έρθει νωρίτερα με τα παιδιά της στην Ελλάδα αν δεν υπήρχαν κάποιες καθυστερήσεις και ατυχίες που μετέφεραν την ημερομηνία όπου όλη η οικογένεια θα συναντιόταν στο Ελ. Βενιζέλος.

Μεταξύ αυτών, ήταν και το γεγονός ότι, μετά από καθυστέρηση της έκθεσης της κοινωνικής λειτουργού, ο επίσημος φάκελος έφτασε στην Αιθιοπία ένα μήνα αφού βρέθηκαν τα παιδιά. Μήνα Αύγουστο που έκλειναν τα δικαστήρια, που σήμαινε ότι έπρεπε να περιμένει για την δίκη μέχρι τον Οκτώβριο που άνοιγαν ξανά. Στη συνέχεια της είπε ο δικηγόρος ότι ενώ τα χαρτιά του Γ. για το δικαστήριο ήταν έτοιμα, δεν ήταν της Κ. «Εγώ ήθελα να πάρω και τα δύο παιδιά μου μαζί. Φοβόμουν μήπως γίνει κάτι και δεν πάρω την Κ. μετά. Έτσι περίμενα». Σε αυτό το διάστημα αλλάζει ο αιθιοπικός νόμος για τις υιοθεσίες, πράγμα που σημαίνει ότι τους ζητούσαν επιπλέον χαρτιά. «Τελικά έγινε το δικαστήριο πρωταπριλιά -σαν αστείο μου φαινόταν- για τον Γ. και μετά από 10 περίπου ημέρες για την Κ. Ευτυχώς δέχτηκε η δικαστής να μου καθαρογράφει τις δύο αποφάσεις σε μια, γιατί διαφορετικά θα έπρεπε να κάνω δύο δικαστήρια επικύρωσης στην Ελλάδα» μου λέει.

Μετά το δικαστήριο έπρεπε να βγει βίζα για τα παιδιά και διαβατήριο (αιθιοπικό γιατί ακόμη ήταν Αιθίοπες). Στην Ελλάδα μετά γίνεται άλλο δικαστήριο επικύρωσης και με το χαρτί αυτό γράφονται στο ληξιαρχείο και παίρνουν την ελληνική υπηκοότητα.

Η επιστροφή στην Ελλάδα

«Όταν πάτησα το πόδι μου στην Ελλάδα ένωσα μια λύτρωση. Ότι φτάσαμε και όλα πήγαν καλά. Μου έλεγαν όλοι ότι στην εγκυμοσύνη νιώθεις διαφορετικά. Όταν πήρα τον Γ. για πρώτη φορά αγκαλιά, ήταν σαν να τον έχω γεννήσει. Το πίστευα ότι δεν έχει καμία διαφορά, τώρα που γέννησα κιόλας μπορώ να το πω με βεβαιότητα. Δεν έχει καμία διαφορά να γεννήσεις και να υιοθετήσεις ένα παιδί. Ίσα – ίσα, στον Γ. ένιωσα πιο έντονα συναισθήματα από ότι στην μπέμπα, αφού ήταν το πρώτο μου παιδί. Η μπέμπα δεν είναι το πρώτο μου, είναι το τρίτο μου. Το ίδιο μου λέει και ο Θανάσης. Εκείνος δεν είχε έρθει Αιθιοπία μαζί μου και είδε τα παιδιά πρώτη φορά από κοντά στο αεροδρόμιο. Ήμασταν πολύ συγκινημένοι, δεν πρόκειται να ξεχάσω αυτή τη στιγμή.

Και θα σου πω κάτι που μπορεί να σου φανεί περίεργο. Στην εγκυμοσύνη υπήρχε μια επιπλοκή και όταν έμπαινα στο χειρουργείο για την μπέμπα έλεγα “να πάνε όλα καλά και να είμαι εγώ καλά, γιατί έχω άλλα δύο παιδιά να μεγαλώσω”. Μου ήταν αδιανόητο ότι εάν πάθω κάτι θα μείνουν αυτά τα παιδιά ορφανά».

Ήταν ορφανά πριν;

«Οι βιολογικές τους μητέρες ζούσαν. Έβαλα ιδιωτικό ερευνητή να τις βρει για να μπορώ να δώσω όσα περισσότερα στοιχεία μπορώ στα παιδιά μου για την καταγωγή τους. Γνώρισα της Κ., του Γ. δεν ήθελε να συναντηθούμε. Από τη μαμά της Κ. έχω φωτογραφίες. Όταν θα είναι περίπου στα 10 θέλω να πάμε μαζί Αιθιοπία. Ήδη ξέρουν ότι ήταν σε άλλη κοιλίτσα. Με ρωτούσαν πολύ στην εγκυμοσύνη, ειδικά ο Γ.: γιατί δεν έχουμε το ίδιο χρώμα, γιατί η μπέμπα είναι λευκή. Τους εξηγώ ότι εκείνοι ήταν σε μια σοκολατένια κοιλιά, σε μια πολύ καλή κυρία που τους πρόσεχε, τους γέννησε όπως γέννησε η μαμά την μπέμπα και επειδή η μαμά και ο μπαμπάς δεν είχαν παιδάκια, τους πήραμε».

Ο περίγυρος πως το αντιμετώπισε; Ζείτε και σε πολύ κλειστή κοινωνία

«Όταν το ανακοινώσαμε ο πεθερός μου δεν μίλησε, είναι και χαμηλών τόνων, αλλά η πεθερά μου είχε σοκαριστεί. “Φαντάζομαι μαύρα θα πάρετε, εεε;” είπε γιατί το έλεγα συνέχεια ότι θα πάμε στην Αφρική», μου λέει η Μαρία και γελάει.

«Όταν έστειλα τις πρώτες φωτογραφίες η Κ. ήταν πάρα πολύ σκούρα -τι να σου πω, μόνο μάτια φαινόντουσαν. Ο Γ. κάτασπρος! Περιττό να σου πω ότι πλέον τους έχουν όλοι πολύ αδυναμία. Ο πεθερός μου για τον Γ, που πήρε και το όνομά του, κάνει χαμό. Και η πεθερά μου πλέον βλέπει την Κ. μελαχρινή και τον Γ. άσπρο. Τα βλέπει πλέον με τα μάτια της καρδιάς. Την πείραζε μια μέρα ο άντρας μου και της έλεγε ότι γίνονται φασαρίες με τις υιοθεσίες και ότι φοβάται μη μας τα πάρουν. Έξαλλη η πεθερά μου! “Όποιος τολμήσει να έρθει”, του είπε, “θα ταμπουρωθούμε!”.

Όσο για το χωριό, είπα από την αρχή ότι θα το λέω σε όλους και ήμουν σίγουρη ότι θα είχε καλύτερο αποτέλεσμα. Και όντως. Το είπαμε πριν τα πάρουμε. Έγινε κουτσομπολιό, “θα πάρουν μαύρα”, “θα υιοθετήσουν”, “γιατί υιοθετούν, ποιος έχει πρόβλημα;” και όλα αυτά. Κάποια στιγμή τους είπα ότι έχω εγώ πρόβλημα και σταμάτησαν τις κουβέντες. Όσο περνούσε ο καιρός, από τη στιγμή που έφερα τις φωτογραφίες, τον Ιούλιο, άρχισε η αναμονή και γι’ αυτούς. “Πότε θα έρθουν τα παιδιά” και τέτοια. Σιγά-σιγά όλοι άρχισαν να τα προσμονούν. Έτσι, όταν ήρθαν τα παιδιά, ήταν κάτι φυσιολογικό, είχαν εξοικειωθεί με την ιδέα. Τώρα είναι σαν να έχουν 140 παππούδες και γιαγιάδες».

Η διακρατική υιοθεσία είναι συνήθως πιο γρήγορη από την κρατική (περίπου δύο χρόνια έναντι τεσσάρων) αλλά και πιο ακριβή γιατί περιλαμβάνει ταξίδια στο εξωτερικό, αμοιβή δικηγόρου από το εξωτερικό, μεταφράσεις που κοστίζουν ακριβά κ.α.

Η Ελλάδα κύρωσε τη Σύμβαση της Χάγης το 2009, βάσει της οποίας ένα ζευγάρι μπορεί να καταθέσει αίτηση διακρατικής υιοθεσίας για παιδί από άλλο κράτος που επίσης έχει κυρώσει τη Σύμβαση της Χάγης.

Οι υποψήφιοι γονείς, αφού λάβουν τα στοιχεία του παιδιού θα πρέπει να ταξιδέψουν στη χώρα που βρίσκεται και η διαδικασία της υιοθεσίας γίνεται ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου της χώρας, σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο. Μετά χρειάζεται επικύρωση από το ελληνικό δικαστήριο.

Για να προχωρήσει μία διακρατική υιοθεσία είναι αναγκαίο η νομοθεσία των εμπλεκόμενων χωρών να είναι συμβατή στα θέματα υιοθεσίας.

Πολύ βασικό, λοιπόν, είναι πριν από οποιαδήποτε κίνηση να ελέγχεται το τρέχον νομικό καθεστώς της κάθε χώρας και οι ακριβείς όροι των διακρατικών συμφωνιών, που κατά περιόδους μπορεί να τροποποιούνται. «Για παράδειγμα η Κίνα απέσυρε κάποια στιγμή τις μονογονεϊκές οικογένειες από τη συμφωνία με την Ισπανία. Άρα πρέπει πρώτα να ελεγχθεί τι ισχύει σε κάθε χώρα που κάποιος θέλει να απευθυνθεί», εξηγεί η κ. Κωνσταντέλλια. Η αρμόδια διεύθυνση στο υπουργείο δίνει πληροφορίες και ο δικηγόρος του ζεύγους ελέγχει την πρόσφατη νομοθεσία της ενδιαφερόμενης χώρας μέσω του Ελληνικού Ινστιτούτου Διεθνούς και Αλλοδαπού Δικαίου.

Περίπτωση 3η: Χωρίς την αδερφή του

Αν αφήναμε ένα παιδί να αφηγηθεί την τρίτη ιστορία μας, θα περιέγραφε ένα παραμύθι με δράκους, ένα χτυπημένο αγόρι, ένα νοσοκομείο και τον ήρωά του που φέρνει το happy end. Ειδικά εάν την έλεγε ο μικρός Δ. με το έντονο -και λίγο θεατρικό- ταμπεραμέντο του. Εγώ την έμαθα στο Παίδων «Αγία Σοφία» όταν έκανα το θέμα για τα «εισαγγελικά παιδιά» (σ.σ. τα παιδιά που απομακρύνονται από την οικογένειά τους με εντολή εισαγγελέα).

Ο μικρός Δ. είναι ένα από τα πολλά παιδιά που βρίσκονταν για μήνες στο νοσοκομείο, περιμένοντας πότε θα δοθεί η εντολή να μεταφερθεί σε κάποιο ίδρυμα ώστε να μπορέσει να τον πάρει κάποια οικογένεια.

Από το Παίδων στο «Άγιος Ανδρέας»

Για την ακρίβεια έμεινε στο Παίδων 457 ημέρες μέχρι να μεταφερθεί στην Παιδόπολη «Άγιος Ανδρέας», το ίδρυμα για μεγαλύτερα παιδιά. Μαζί του στο νοσοκομείο ήταν και η αδερφή του, μικρότερη, το πολύ 2 ετών, που όμως έφυγε νωρίτερα από εκείνον και μεταφέρθηκε σε άλλο ίδρυμα.

Στο νοσοκομείο ο μικρός Δ. δέθηκε με έναν εργαζόμενο, τον Γιώργο Σ. που τον βοηθούσε σχεδόν από την πρώτη μέρα. Και ο Γιώργος δέθηκε με τον μικρό και έτσι, σιγά-σιγά, ήρθε η αναδοχή.

«Είχαμε ήδη κάνει κάποιες διαδικασίες για υιοθεσία από πριν, αλλά δεν το είχαμε κυνηγήσει πολύ, σκεφτόμασταν μήπως κάνουμε δικό μας παιδί», μου λέει ο Γιώργος. Μετά ήρθε στη ζωή του ο Δ.

Αναρωτιέμαι γιατί αναδοχή και όχι υιοθεσία. «Δεν ξέραμε αν μπορούσαμε να κάνουμε αμέσως υιοθεσία, έχω την αίσθηση ότι δεν μπορούμε αν δεν περάσουν δύο χρόνια», μου εξηγεί. Αλλά από ότι καταλαβαίνω από τη συζήτηση, προτιμά να πάνε τα πράγματα αργά, βήμα-βήμα, για να είναι πιο εύκολο για το παιδί, που ούτως ή άλλως ήταν μεγάλο, με μνήμες και εμπειρίες, όταν τον γνώρισε.

«Συνήθως αυτά τα παιδιά έχουν και κάποια προβλήματα, ανάλογα με το πως έχουν μεγαλώσει. Άλλα δεν μιλάνε καλά, άλλα έχουν κακοποιηθεί, άλλα έχουν παραμεληθεί. Όταν τον γνώρισα ήταν ακόμα στην κούνια. Ήταν τριών, τεσσάρων ετών. Δεν μιλούσε καλά, κραυγές έβγαζε».

Τώρα το παιδί είναι 7 χρονών και είναι με την οικογένεια σχεδόν 2 χρόνια. Όταν έφυγε από το νοσοκομείο πήγε στο «Άγιος Ανδρέας», έμεινε 6 μήνες και μετά έγινε η αναδοχή.

«Στην αρχή τον παίρναμε 2 ώρες κάθε μέρα, μετά Σαββατοκύριακο κτλ. Έγιναν σιγά-σιγά οι διαδικασίες. Αυτό κράτησε περίπου 6 μήνες, μετά ήρθε κανονικά σπίτι. Εμάς μας διευκόλυνε το γεγονός ότι γνωριζόμασταν από πριν και είχε δεθεί μαζί μου. Τον γνώρισε και η γυναίκα μου και δέθηκε και μαζί της».

Δεν θέλετε να γίνει κανονική υιοθεσία;

«Ναι, αλλά για αυτό πρέπει να γίνει η κατάλληλη προετοιμασία και να δοθεί χρόνος. Θεωρούμε ότι το παιδί δεν είναι ακόμη έτοιμο. Γιατί, για παράδειγμα, μας λέει ότι δεν θέλει να αλλάξει όνομα. Δεν μπορείς να του πεις “σου αφαιρώ το επίθετο”. Δεν ξέρω κι αν μπορεί να κρατήσει και τα δύο. Στο σχολείο όμως δεν γράφει το επίθετό του, ούτε το δικό μας. Έχει εφεύρει ένα άλλο. Το έχει σαν παιχνίδι και είπε στην τάξη να αλλάξουν όλοι οι μαθητές τα επίθετα. Ίσως να είναι το πρώτο στάδιο αυτό. Μακάρι. Εμείς δεν βιαζόμαστε».

Η αναδοχή είναι μια άλλη διαδικασία από την υιοθεσία. Όπως μου εξηγεί, την επιμέλεια του παιδιού την κρατά το ίδρυμα. «Για να καταλάβεις, εμείς θελήσαμε να πάμε με το παιδί ένα ταξίδι στη Θεσσαλονίκη και χρειαζόμασταν άδεια από το ίδρυμα. Δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά».

Επίσης, όπως μου λέει, εάν στην αναδοχή οι γονείς κριθούν κατάλληλοι, μπορεί να φύγει το παιδί από την οικογένεια και να πάει στους γονείς.

Αυτό δεν είναι ψυχοφθόρο;

«Και βέβαια είναι. Και το ξέραμε. Το ήξερα ότι μπορεί να γίνει έτσι. Ή να ερωτηθεί το παιδί που θέλει να πάει. Δεν είναι ψυχοφθόρο αυτό για ένα παιδί; Να μοιράζεται;».

Με την αδερφή του, που ακόμη βρίσκεται σε ίδρυμα, μακριά από τον αδερφό της, τι γίνεται;

«Αυτό που μας ενδιαφέρει πιο πολύ είναι να ενωθούν τα παιδιά. Εδώ υπάρχουν κάποιες δυσκολίες. Δεν την έχει δώσει το ίδρυμα. Το παιδί την θέλει. Μου είχε πει όταν ήταν ακόμη στο νοσοκομείο ότι το μόνο που θέλει είναι να βρεθεί με την αδερφή του.

Εμείς έχουμε κάνει αίτηση και για εκείνη. Ακριβώς δεν ξέρουμε τι συμβαίνει. Έχει αναλάβει την υπόθεση το ίδρυμα που ήταν ο μικρός». Όπως μου εξηγεί, στην αρχή που ζητούσαν να την πάρουν, τους είπαν ότι το κορίτσι δεν το ζητάει (σ.σ. να πάει σε εκείνους). «Πως να το ζητάει, το κορίτσι δεν θυμάται, ήταν πολύ μικρή όταν ήταν εδώ»(σ.σ. στο Παίδων). Τώρα μαθαίνουν ότι υπάρχουν υποψήφιοι γονείς για την μικρή αλλά ακόμη δεν έχει γίνει υιοθεσία. «Αυτό το θέμα είναι σε διαδικασία. Μας είπαν ότι αφού υπάρχει νόμος θα εφαρμοστεί ο νόμος. Ο νόμος λέει ότι τα αδέρφια πρέπει να βλέπονται μια φορά κάθε μήνα. Σε εμάς δεν τηρείται ούτε αυτό. Και να ξέρετε, θα είναι ένα μεγάλο κενό για το παιδί, να ξέρει ότι έχει αδερφή και να μην μπορεί να τη δει. Αυτό είναι το θέμα για εμάς. Τίποτα άλλο».

«Τους γονείς του δεν θέλει να τους δει. Ο ίδιος λέει ότι ο μπαμπάς του ο παλιός πέθανε».

Σας λέει μπαμπά;

«Εμένα όχι, δεν με λέει μπαμπά γιατί χρησιμοποιεί την ιδιότητα με την οποία με γνώρισε. Όταν όμως τον ρωτάνε άλλοι για παράδειγμα “ποιος σε περιμένει να σε πάρει” λέει “ο μπαμπάς μου”».

Τη σύζυγο;

«Προτιμάει το όνομα αλλά μερικές φορές, όταν θέλει να του κάνει τα χατίρια, τη λέει “μαμά”».

Επανέρχομαι σε αυτό που είχε πει νωρίτερα για τα προβλήματα που έχουν αρκετά εισαγγελικά παιδιά και θέλω να επικεντρωθώ στον Δ.

«Είναι χαριτωμένος», μου λέει και φωτίζει το πρόσωπό του. «Όταν έρχεται στο σπίτι ο κοινωνικός λειτουργός τρέχει κάτω στην είσοδο να τον προϋπαντήσει. “Γεια σας κύριε Α. Καλώς ήλθατε κύριε Α. Μας λείψατε!”, του λέει για να τον καλοπιάσει. Και έχει εξάρτηση από τη γυναίκα μου. “Χωρίς εσένα ζω, χωρίς εκείνη όχι”, μου λέει»

Έκανε λογοθεραπεία;

«Ναι, αλλά οι λογοθεραπείες τελείωσαν, πήγαν πολύ καλά. Έχουμε κι από το νοσοκομείο γνωματεύσεις για υποψία αυτισμού, όμως κάναμε και άλλες εξετάσεις και η ευφυΐα του είναι πάνω από το μέσο».

Γενικά η υποψία αυτισμού δεν δείχνει να προβληματίζει τον Γιώργο. «Πρέπει να λάβουμε υπόψη και τον ιδρυματισμό και δεν μπορείς να βγάλεις το πόρισμα αμέσως, θέλει παρακολούθηση και χρόνο. Βέβαια κάνουμε πολλά κι εμείς. Λογοθεραπεία, ένταξη σε ομάδας -να, σήμερα θα τον πάω- για να μπορέσει να προσαρμοστεί, γιατί το παιδί δεν ήξερε, ήταν στο νοσοκομείο τόσο καιρό. Ήθελε να επικοινωνήσει με κάποιον και τον χτύπαγε».

Είχε κακοποιηθεί από την οικογένεια;

«Δεν ξέρω ακριβώς την αιτία που τον έφεραν εδώ, αλλά φαινόταν το παιδί ότι ήταν σίγουρα παραμελημένο».

Αναφέρει αρκετές φορές την επιθετικότητα. Αλλά όπως μου λέει έχει ελαττωθεί πολύ. «Πέρσι ήταν αγνώριστο το παιδί. Έχει ακόμη μια τάση να είναι πάντα πρώτος και δεν ξέρω εάν έχει να κάνει με τον πατέρα του, που ήταν αυταρχικός. Φαίνεται ότι έχει άσχημες αναμνήσεις το παιδί. Λένε οι ειδικοί ότι ό,τι γίνει, μέχρι τα πέντε. Όταν η μάνα λείπει ή παραμελεί το παιδί, δεν καλύπτεται εύκολα το κενό. Και η επιθετικότητα υπάρχει μέσα στον εγκέφαλο, μεγαλώνει ένα σημείο του εγκεφάλου. Αυτό μετά στην εφηβεία μπορεί να βελτιωθεί. Αναμένουμε…».

Ο φόβος της εγκατάλειψης

Εκτός από την επιθετικότητα, κάτι άλλο που έχει προβληματίσει τον Γιώργο στον Δ. είναι ο φόβος της εγκατάλειψης που ακόμη έχει.

«Έχει αυτό τον φόβο το παιδί -τώρα τελευταία του έχει φύγει λίγο. Το “μη με αφήσετε”. Για παράδειγμα μια φορά, ήμασταν στο αυτοκίνητο και ήταν να τον πάω στον παιδότοπο. Κάτι είχε κάνει -έχει ακόμη επιθετικότητα, το δουλεύουμε- και του λέω ότι αφού χτύπησε παιδί δεν θα μπορέσουμε να πάμε στον παιδότοπο. Είμαστε στο δρόμο λοιπόν και εγώ ήθελα να πάω πρώτα σε ένα κατάστημα. Μόλις είδε ότι προσπεράσαμε τον παιδότοπο άρχισε να φοβάται. “Κατάλαβα που πάμε”, μου λέει. “Αλίμου. Στον Άγιο Ανδρέα με πας”.

Σταματάω το αυτοκίνητο. “Τι είναι αυτά που λες, είναι δυνατόν θα αφήσω το παιδί μου στον Άγιο Ανδρέα;;”. Τότε ηρέμησε. Παλιότερα αρνιόταν να πάει ξανά στον Άγιο Ανδρέα, φοβόταν ότι θα τον αφήναμε εκεί. Τώρα τελευταία δέχτηκε να ξαναπάει για να δει έναν φίλο του που θα έφευγε».