Διαζύγιο και επίδομα Ο.Γ.Α: Ποιός από τους δύο γονείς το εισπράττει;

Επειδή υπάρχει έντονη παραπληροφόρηση σχετικά με το ποιός από τους δύο γονείς, εισπράττει το οικογενειακό επίδομα Α21 του Ο.Γ.Α σε περίπτωση διαζυγίου, ζητήσαμε από τη δικηγόρο μας κυρία Λυδία Ζωγοπούλου, συνεργάτιδα του δικηγορικού γραφείου “Ε. Φωτοπούλου & Συνεργάτες” να διαλευκάνει το ζήτημα, οπότε και λύνει τις απορίες μας.

“Πράγματι ο νόμος 4093/2012 για το μεσοπρόθεσμο στο κεφάλαιό του που αναφέρεται στο ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων, η συναφής κοινή υπουργική απόφαση του 2013 με θέμα «Καθορισμός της διαδικασίας χορήγησης και καταβολής του ενιαίου επιδόματος στήριξης τέκνων και του ειδικού επιδόματος σε τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες» και η διοικητική εγκύκλιος του ΟΓΑ με αριθμό 7/30.10.2013, που ρυθμίζει αναλυτικά και διαλευκαίνει τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία χορήγησης και καταβολής του ενιαίου επιδόματος στήριξης τέκνων και του ειδικού επιδόματος σε τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες, προκύπτει ερμηνευτικά πως ορίζουν ως δικαιούχο του επιδόματος το γονέα που έχει την επιμέλεια του τέκνου.

Στην περίπτωση διαζυγίου σύμφωνα με το άρθρο 1513 ΑΚ η γονική μέριμνα ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Αν υπάρχει συμφωνία των γονέων σχετικά με το ποιος θα ασκεί τη γονική μέριμνα, το δικαστήριο συνήθως τη δέχεται και ρυθμίζει το δικαίωμα επικοινωνίας του άλλου γονέα που δεν ασκεί τη γονική μέριμνα. Σε περίπτωση που ασκεί και αυτός τη γονική μέριμνα αλλά δεν έχει την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου και έτσι δε διαμένει μαζί του, έχει και πάλι το δικαίωμα επικοινωνίας.

Καταρχάς θα πρέπει να διαχωρίσουμε τη γενικότερη έννοια της γονικής μέριμνας από την ειδικότερη της επιμέλειας.

Η γονική μέριμνα ως έννοια πλαίσιο συναποτελείται από 1) την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου, 2) τη διοίκηση της περιουσίας του και 3) την εκπροσώπηση του στις προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις του.

Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου, αποτελεί τη βάση και τον πυρήνα του γονεϊκού λειτουργήματος και έχει και αυτή με τη σειρά της ποικίλες μείζονος σημασίας επιμέρους εκφάνσεις, οι οποίες είναι πιο συγκεκριμένα:

α) η ανατροφή, ήτοι η μέριμνα και η φροντίδα για τη σωματική και ψυχική υγεία του τέκνου, την ανάπτυξη και την ασφάλειά του, την ηθική, κοινωνική, θρησκευτική του διαπαιδαγώγηση και  την πνευματική του καλλιέργεια .

β) η εποπτεία του τέκνου, η οποία είναι αναντίρρητα εξαιρετικά κρίσιμη, ώστε να προστατευτεί το ίδιο το τέκνο από επικίνδυνες ενέργειες και καταστάσεις που ενδέχεται να ανακύψουν εναντίον του αλλά και ώστε να διασφαλιστούν τρίτοι από κινδύνους ή ζημίες που μπορεί το τέκνο να προκαλέσει σε αυτούς.

γ) η μόρφωση και ευρύτερη εκπαίδευση του τέκνου, και ειδικότερα η πληρέστερη δυνατή εξωσχολική, σχολική και επαγγελματική παιδεία, που θα του προσφέρουν αφενός διευρυμένους γνωστικούς και πνευματικούς ορίζοντες και αφετέρου περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες.

δ) η διαμονή με το τέκνο και η συνακόλουθη φροντίδα για την κάλυψη υλικών αναγκών όπως η διατροφή, η ένδυση, η υπόδυση, η θέρμανση της κατοικίας, η μεταφορά κλπ αλλά επιπροσθέτως και για την κάλυψη αναγκών σχετιζόμενων με την υγεία, τη διαπαιδαγώγηση, την ψυχαγωγία κ.λ.π

Το σκέλος της επιμέλειας αποτελεί, λοιπόν, αναμφίβολα την πεμπτουσία και σπουδαιότερη διάσταση της γονικής μέριμνας, ενώ είναι γεγονός πως συνεπάγεται παραλλήλως, δίχως αμφιβολία, και τη μέγιστη γονική ευθύνη. Είναι, κατά συνέπεια, απολύτως φυσιολογικό ο νόμος και οι κατ’ εξουσιοδότηση εκδοθείσες υπουργικές αποφάσεις και ενδοδιοικητικές εγκύκλιοι που τον εξειδικεύουν να παρέχουν χωρίς μάλιστα κανένα ίχνος μεροληψίας και διακριτικής μεταχείρισης μεταξύ των γονέων, τα εκάστοτε επιδόματα στήριξης των τέκνων, αποκλειστικά στους υπεύθυνους για την επιμέλεια του τέκνου και συμβιούντες με αυτό γονείς, αφού τα εν λόγω επιδόματα είναι προφανές πως αποσκοπούν στο να ελαφρύνουν και να αποφορτίσουν οικονομικά το γονέα που συμβιεί στην ίδια κατοικία με το παιδί και αναλαμβάνει την ανατροφή του σε καθημερινή βάση, επωμιζόμενος και το μείζον τμήμα των γονικών υποχρεώσεων και καθηκόντων, βρισκόμενος σε συνεχή επαγρύπνηση και υποχρεούμενος σε διαρκή παρουσία και επίταση προσοχής.

Ο άλλος γονέας, ο οποίος είτε έχει και αυτός τη γονική μέριμνα, είτε δεν την έχει, ο οποίος δεν συνοικεί πάντως με το τέκνο και αρκείται στο να καταβάλει διατροφή σε χρήμα σε αυτό και στο να επικοινωνεί μαζί του στα συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα που έχουν ορίσει τα μέρη ή το δικαστήριο, δε δικαιούται κατά συνέπεια να λαμβάνει ένα επίδομα που θα χρησιμοποιηθεί στην ανατροφή του τέκνου και τη διαπαιδαγώγησή του, αφού την παρακολουθεί εξ αποστάσεως και δε συμμετέχει ενεργά σε αυτήν, και η απόφαση αυτή του νομοθέτη είναι απολύτως αιτιολογημένη και δε θα πρέπει να γεννά προβληματισμούς και διαξιφισμούς μεταξύ των γονέων.

Σύμφωνα με την παράγραφο ΙΑ2 του ν. 4093/2012 για το  Ενιαίο Επίδομα στήριξης τέκνων :

«Το ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων καταβάλλεται λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των εξαρτώμενων τέκνων, την κλίμακα ισοδυναμίας, το ισοδύναμο εισόδημα και την εισοδηματική κατηγορία.    Ως κλίμακα ισοδυναμίας ορίζεται το σταθμισμένο άθροισμα των μελών της οικογένειας. Ο πρώτος γονέας έχει στάθμιση 1, ο δεύτερος γονέας έχει στάθμιση 1/3 και κάθε εξαρτώμενο τέκνο έχει στάθμιση 1/6. Ως ισοδύναμο εισόδημα ορίζεται πλέον μετά το ν. 4170/2013 το «συνολικό οικογενειακό εισόδημα» διαιρεμένο με την κλίμακα ισοδυναμίας. Για τον υπολογισμό της εισοδηματικής κατηγορίας λαμβάνεται υπόψη το εισόδημα που αναφέρεται στο εκκαθαριστικό του τρέχοντος οικονομικού έτους. Οι οικογένειες που δικαιούνται το ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων διαιρούνται αναλόγως του ισοδυνάμου εισοδήματος σε τέσσερις εισοδηματικές κατηγορίες.

Το ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων καθορίζεται ανάλογα με τον αριθμό των εξαρτώμενων τέκνων σε σαράντα (40) ευρώ ανά μήνα για κάθε εξαρτώμενο τέκνο .»

Σε μεταγενέστερο σημείο του νόμου αυτού προβλέπεται ότι:

«Σε περίπτωση θανάτου του δικαιούχου ή υπαίτιας εγκατάλειψης των τέκνων του και οριστικής διακοπής της συγκατοίκησης ή διαζυγίου, το επίδομα καταβάλλεται σε όποιον έχει την κύρια ή αποκλειστική ευθύνη διατροφής των τέκνων. Το επίδομα καταβάλλεται με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις και στον πατέρα, ο οποίος έχει ένα ή περισσότερα ζώντα τέκνα από διαφορετικούς γάμους, καθώς και τα νομίμως αναγνωρισθέντα ή υιοθετηθέντα από τον ίδιο, εφόσον όμως έχει την αποκλειστική ευθύνη διατροφής τους και η μητέρα δεν επιδοτείται για τα παιδιά της αυτά. Το επίδομα της παρούσας υποπαραγράφου δεν προσμετράται στο καθαρό, ετήσιο, οικογενειακό εισόδημα και απαλλάσσεται από κάθε φόρο, τέλος, εισφορά ή κράτηση υπέρ του Δημοσίου ή τρίτου.»

Έπειτα, η προαναφερθείσα ΚΥΑ ορίζει πως «Εάν συντρέχει περίπτωση από τις αναφερόμενες στην παρ. 3 του άρθρου 3 της παρούσας απόφασης, υποβάλλεται αντίγραφο ληξιαρχικής πράξης θανάτου του δικαιούχου ή απόφαση δικαστηρίου περί αφάνειας ή δικαστικής συμπαράστασης του δικαιούχου ή αμετάκλητη δικαστική απόφαση περί καταδίκης του ή δικαστική απόφαση ανάθεσης επιτροπείας σε φυσικό πρόσωπο ή οποιοδήποτε στοιχείο από το οποίο να φαίνεται ποιος έχει αναλάβει την ευθύνη διατροφής των τέκνων»

Και από τα σημεία αυτά του νόμου και της απόφασης, αντίστοιχα, φαίνεται πως ο γονέας που έχει την επιμέλεια του τέκνου και υποχρεούται σε διατροφή του (εδώ εννοείται η διατροφή υπό την πλήρη έννοια του όρου της διατροφής που περικλείει και την επιμέλεια του προσώπου και όχι μόνο με την μορφή της διατροφής που καταβάλλεται εφάπαξ μηνιαίως σε χρήμα) δικαιούται αυτός και μόνο αυτός του επιδόματος.

Μάλιστα, το άρθρο 27 της Συνθήκης του ΟΗΕ Για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν. 2101/1992) όχι μόνο δε θεμελιώνει, όπως αβάσιμα υποστηρίζουν ορισμένοι, το δικαίωμα του γονέως που δεν έχει την επιμέλεια του παιδιού και που αρκείται πρώτον στο να καταβάλει μηνιαία την επιδικασθείσα από το δικαστήριο ή συμφωνηθείσα ιδιωτικώς διατροφή σε χρήμα χωρίς να προσφέρει αυτοπρόσωπη συνεχή παρουσία και δεύτερον στο να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο που του παρέχει ο νόμος, αλλά ολοκάθαρα κάνει λόγο για οφειλόμενες από τα συμβαλλόμενα κράτη κοινωνικές παροχές και επιδόματα αποκλειστικά και μόνο προς τους αναλαμβάνοντες την ανατροφή και επιμέλεια του προσώπου των τέκνων γονείς.

Συγκεκριμένα το άρθρο αυτό προβλέπει ότι:

1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα κάθε παιδιού για ένα κατάλληλο επίπεδο ζωής που να επιτρέπει τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξή του.

2. Στους γονείς ή στα άλλα πρόσωπα που έχουν αναλάβει το παιδί ανήκει κατά κύριο λόγο η ευθύνη της εξασφάλισης μέσα στα όρια των δυνατοτήτων τους και των οικονομικών μέσων τους, των απαραίτητων για την ανάπτυξη του παιδιού συνθηκών ζωής.

3. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υιοθετούν τα κατάλληλα μέτρα, σύμφωνα με τις εθνικές τους συνθήκες και στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, για να βοηθήσουν τους γονείς και τα άλλα πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για το παιδί, να εφαρμόσουν το δικαίωμα αυτό και προσφέρουν, σε περίπτωση ανάγκης, υλική βοήθεια και προγράμματα υποστήριξης, κυρίως σε σχέση με τη διατροφή, το ρουχισμό και την κατοικία. 

Είναι εμφανές, λοιπόν, σε ποιες κατηγορίες αναγκών του τέκνου δίνεται έμφαση και εφόσον, ο έχων την επιμέλεια γονέας αναλαμβάνει κατά κύριο λόγο την κάλυψη τους, αυτός δικαιούται και πάσης φύσεως κοινωνική παροχή και οικονομική ενίσχυση σχετική με τις ανάγκες αυτές.

Από την άλλη πλευρά θέμα αντισυνταγματικότητας των διατάξεων του μνημονιακού νόμου σχετικά με το επίδομα στήριξης τέκνων και τα πρόσωπα που ορίζει ως δικαιούχους δεν τίθεται και η αρχή της ισότητας του άρθρου 4 Σ, δεν προσβάλλεται, αφού η ισότητα δεν είναι παρά η επιβεβλημένη ίση μεταχείριση ομοίων καταστάσεων και αντίστοιχα η επιβεβλημένη  άνιση μεταχείριση ανομοίων καταστάσεων, όπως συμβαίνει εδώ, ενώ ούτε το συνταγματικό άρθρο που κατοχυρώνει την προστασία της οικογένειας (άρθρο 21 Σ) θίγεται στην εν λόγω περίπτωση, αφού τον κύριο γνώμονα, την αφετηρία και τον πυρήνα του οικογενειακού δικαίου αποτελεί πάντοτε όταν υφίσταται στο σώμα της οικογένειας τέκνο, το συμφέρον του ίδιου του τέκνου, το οποίο αναμφισβήτητα εξυπηρετείται καλύτερα, όταν οι ελάχιστες και σπάνιες πλέον κρατικές επιχορηγήσεις, που το ίδιο δικαιούται, εισπράττονται και διαχειρίζονται, με πιθανή παραίνεση και καθοδήγηση και από το ίδιο το τέκνο ανάλογα με την ωριμότητά του, από το γονέα που το στεγάζει, το ανατρέφει και το περιποιείται σε καθημερινή βάση.

Σε κάθε περίπτωση, ανεξαρτήτως του αν θεωρεί κάποιος ότι ο νόμος 4093/12 που προβλέπει το ως άνω επίδομα είναι αντισυνταγματικός (γιατί η προηγούμενη παράγραφος είναι προσωπική γνώμη της γράφουσας και μπορεί να γίνει μεγάλη ακόμα συζήτηση περί θεμάτων αντισυνταγματικότητας και δικαιωμάτων ΕΣΔΑ κ.λπ.), αυτό που προκύπτει αβίαστα από τελολογική ή και γραμματική ακόμα ερμηνεία αυτού, είναι ότι το επίδομα πρέπει να δίνεται στην περίπτωση του διαζυγίου μία φορά, ή στη μητέρα ή στον πατέρα, και συγκεκριμένα σε όποιον έχει την κύρια ή αποκλειστική ευθύνη διατροφής των τέκνων, όχι και σε όποιον συνεισφέρει μόνο χρηματικά στη μηνιαία διατροφή βάσει νομικής ή συμβατικής ή δικαστικής υποχρέωσης: «Σε περίπτωση […] διαζυγίου, το επίδομα καταβάλλεται σε όποιον έχει την κύρια ή αποκλειστική ευθύνη διατροφής των τέκνων. Το επίδομα καταβάλλεται με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις και στον πατέρα, […] εφόσον όμως έχει την αποκλειστική ευθύνη διατροφής τους και η μητέρα δεν επιδοτείται για τα παιδιά της αυτά»”

Λυδία Ζωγοπούλου-Δικηγόρος
Δικηγορικό Γραφείο
Eυγενίας Α. Φωτοπούλου 
Βασιλίσσης Σοφίας 6, T.K. 106 74 Αθήνα
Τηλέφωνα: 210 36 24 769, 211 7 80 80 80
Fax: 210 36 24 703
Email: info@efotopoulou.gr
Web: http://efotopoulou.gr/

Με λίγα λόγια, το οικογενειακό επίδομα του Ο.Γ.Α το εισπράττει ΕΝΑΣ γονιός και αυτός ο ένας είναι ο έχων την επιμέλεια, είτε πατέρας είτε μητέρα. Σε τελική ανάλυση σημασία δεν έχει ποιός το εισπράττει αλλά ότι -όποιος και αν το παίρνει-έχει τη δυνατότητα να το διαθέσει για να καλύψει τις ανάγκες του παιδιού του. Το συγκεκριμένο επίδομα, όπως και κάθε οικογενειακό επίδομα δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των γονιών για κάτι που τυπικά μπορεί να ανήκει στον έναν αλλά ουσιαστικά ανήκει αποκλειστικά και μόνο στο παιδί, καθώς αυτό, είναι και ο τελικός του αποδέκτης!

Σε περίπτωση που έχεις οποιαδήποτε απορία για το θέμα, μπορείς να την υποβάλλεις εδώ ενώ αν σου άρεσε αυτό το άρθρο, συμπλήρωσε την ηλεκτρονική σου διεύθυνση για να λαμβάνεις περισσότερα, στο email σου!