fbpx

Όταν ο γονιός βλέπει στο πρόσωπο του παιδιού τον άλλο γονιό

| 24 Μαρτίου 2015
ADVERTISEMENT

Χρόνια πριν ως φοιτητής ψυχολογίας είχα ακούσει μια θεωρία που εξηγούσε γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι τις πρώτες μέρες γέννησης ενός παιδιού λένε ότι το παιδί μοιάζει στον πατέρα. Είναι λέει μια βιολογική αντίδραση που έχει σκοπό να εγκαταστήσει μια σχέση μεταξύ του πατέρα και του βρέφους αλλά και ταυτόχρονα επιδιώκει να σιγουρέψει την βιολογική συνέχεια του πατέρα. Η μητέρα έχει το μοναδικό προνόμιο να είναι σίγουρη ότι το παιδί είναι δικό της αλλά ο πατέρας χρειάζεται  «επιβεβαίωση».

Σε ένα πολύ ωραίο βιβλίο ,«Το πρόσωπο και το όνομα», ο Μπερνάρ Βερνιέ μας εξηγεί ότι  στην ελληνική Κάρπαθο θεωρείται πάντα ότι η πρωτότοκη κόρη μοιάζει στον πατέρα της και ο πρωτότοκος γιος στη μητέρα του. Όμως, στα νησιά Τρόμπριαντ της Μελανησίας όλα τα παιδιά μοιάζουν στον πατέρα και κανένα στη μητέρα. Στους Κατσίν της Βιρμανίας αντίθετα θεωρείται πως όλα τα παιδιά μοιάζουν στη μητέρα τους. Στο νησί Ντζέρμπα της Τυνησίας το παιδί μοιάζει σε ότι κοιτάζει έντονα η μητέρα του όταν είναι έγκυος. Στη Γαλλία, σε οικογένειες δύο παιδιών, ιδίως αν αυτά είναι του ίδιου φύλου, όταν το πρώτο μοιάζει στον πατέρα, το δεύτερο μοιάζει συνήθως στη μητέρα, και αντίστροφα. Σε ορισμένες κοινωνίες το παιδί μοιάζει συχνά σ’ εκείνον του οποίου φέρει το όνομα(το απόσπασμα είναι αυτούσιο από την εισαγωγή του βιβλίου).


ADVERTISEMENT

Τι συμβαίνει όμως στις οικογένειες εκείνες που ένα παιδί μπορεί να μοιάζει είτε αντικειμενικά είτε υποκειμενικά σε ένα από τους δύο γονείς; Τι συμβαίνει όταν ο γονιός με τον οποίο μοιάζει το παιδί φεύγει από το προσκήνιο; Πώς μπορεί να επηρεαστεί η ψυχολογία του παιδιού ή του άλλου γονέα;

Καταρχάς εδώ πρέπει να γίνει ένας μεγάλος διαχωρισμός μεταξύ των περιπτώσεων διαζυγίου και των περιπτώσεων θανάτου ενός γονιού.

Ο θάνατος ενός συντρόφου ειδικά όταν είναι αιφνίδιος μπορεί να φέρει στην επιφάνεια άλυτες συγκρούσεις του παρελθόντος. Σε τέτοιες περιπτώσεις το παιδί που μοιάζει με τον εκλιπόντα γονέα μπορεί να γίνει δέκτης της μεταβίβασης της σύγκρουσης λόγω της ομοιότητάς του. Η σύγκρουση αυτή δεν επιτρέπει στον γονέα να λύσει τελικά τις συγκρούσεις αφού απλά τις συνεχίζει αλλά  και παράλληλα εγκλωβίζει το παιδί σε μια κατάσταση για την οποία δεν φέρει ευθύνη.


ADVERTISEMENT

Μια άλλη περίπτωση είναι η εξιδανίκευση ή η «αγιοποίηση» όπως λέω εγώ του γονέα που πέθανε. Σε πολλές οικογένειες που περνούν την διαδικασία του πένθους παρατηρούμε ότι υπάρχει η τάση να κρατάμε μόνο τα θετικά στοιχεία του εκλιπόντα και να τα μεγιστοποιούμε. Είναι μια διαδικασία που κρατάει την μνήμη ζωντανή και βοηθάει την διαδικασία του πένθους. Όμως, εκτός από τα φυσικά χαρακτηριστικά των γονιών, πολλές φορές αποδίδουμε στα παιδιά και χαρακτηρολογικά στοιχεία ή και αντιδράσεις. Φαντάζομαι δεν θα είναι λίγες οι φορές που θα ακούσατε και εσείς το κλασσικό «ίδιος με τον πατέρα/μητέρα του, …». Ακόμα λοιπόν και αν οι μνήμες του εκλιπόντος γονέα είναι θετικές, το παιδί που του αποδίδουν ομοιότητες, μπορεί να βρεθεί εγκλωβισμένο σε ένα χαρακτήρα και σε προσδοκίες οι οποίες δεν είναι δικές του. Αποκτά λοιπόν ένα μέσο σύγκρισης τόσο εσωτερικό όσο και εξωτερικό και απογοητεύεται και απογοητεύει κάθε φορά που δεν λειτουργεί σύμφωνα με τις προσδοκίες.

Στις περιπτώσεις διαζυγίου, οι καταστάσεις μπορούν να είναι πιο σύνθετες γιατί ναι μεν υπάρχει η φυσική απομάκρυνση ενός γονέα αλλά σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά συνεχίζουν να έχουν επαφές και με τους δύο γονείς. Έτσι ο χαρακτήρας του γονέα συνεχίζει να εξελίσσεται παράλληλα με την σχέση γονέα και παιδιού. Η συνέχεια αυτή δίνει την ευκαιρία να δημιουργηθούν νέες συνδέσεις και να γίνουν νέες συγκρίσεις, ταυτίσεις ή απορρίψεις που να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα από ότι ένας «οικογενειακός μύθος».

Αν όμως ο γονιός βλέπει το παιδί του ως το άτομο με το οποίο έχει χωρίσει, λόγω της φυσιογνωμικής ομοιότητας, τότε αυτή η ταύτιση μπορεί να οδηγήσει τον γονέα σε μια κατάσταση ματαίωσης (χώρισα αλλά είμαι καθημερινά με τον άνθρωπο που χώρισα) και το παιδί σε μια κατάσταση απόρριψης (η μαμά/ο μπαμπάς θέλει να χωρίσει και εμένα). Φυσικά καμία από τις παραπάνω καταστάσεις δεν μπορεί να είναι λειτουργική ούτε για τον γονέα ούτε για το παιδί.

Από την άλλη σε περιπτώσεις διαζυγίου συναντάμε συχνά καταστάσεις αναπλήρωσης. Δηλαδή ο γονέας αναπληρώνει την θέση του άλλου συζύγου με το παιδί. Δεν είναι λίγες οι φορές που στο κέντρο ακούμε το «μετά το διαζύγιο των γονιών μου, πήρα την θέση του πατέρα…». Η διάλυση του υποσυστήματος του ζευγαριού μέσα στην οικογένεια και η «αναβάθμιση» ενός παιδιού από το υποσύστημα των παιδιών σε αυτό των γονέων δημιουργεί σύγχυση ρόλων αφού ουσιαστικά το παιδί δεν μπορεί να είναι σύντροφος του γονέα αλλά και ο γονέας δεν μπορεί να «αντιμετωπίζει» την μια το παιδί ως ισότιμο ιεραρχικά και την άλλη ως παιδί. Το παράδοξο αυτής της κατάστασης είναι ότι ο γονέας εγκλωβίζεται σε μια σχέση από την οποία έχει πάρει διαζύγιο ενώ το παιδί μπαίνει σε μια σχέση στην οποία δεν μπορεί να ανταπεξέλθει αλλά ούτε να απορρίψει γιατί απορρίπτοντας την απορρίπτει και τον γονιό του.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η διαδικασία αυτή, δηλαδή η σύνδεση ενός παιδιού με τον γονέα μέσω των εξωτερικών του χαρακτηριστικών δεν είναι μια συνειδητή ή σκόπιμη διαδικασία, αλλά οφείλεται στον τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη μνήμη. Η μνήμη μας είναι ένα τεράστιο δίκτυο πληροφοριών που με κάποιον τρόπο πρέπει να οργανωθεί. Η οργάνωση αυτή επιτυγχάνεται με τις συνδέσεις. Συνδέουμε γεγονότα με πρόσωπα, αισθήσεις (ήχους, μυρωδιές, γεύσεις…), συναισθήματα (χαρά, θυμό, λύπη…) και πληροφορίες. Δείτε μια παλιά σας φωτογραφία. Είναι πολύ πιθανόν να θυμηθείτε σχεδόν αυτόματα το μέρος που τραβήχτηκε, με ποιους είσαστε μαζί, τι νιώθατε εκείνη τη μέρα αλλά ακόμα και τι φάγατε. Με τον ίδιο τρόπο λοιπόν η παρουσία ενός παιδιού που μοιάζει με τον/την σύζυγο προκαλεί συνεχώς μια ανάκληση πληροφοριών με τα αποτελέσματα που συζητήσαμε παραπάνω.

Θα αναρωτιέστε πως είναι δυνατόν ένας γονιός να μην συνειδητοποιεί ότι έχει εμπλέξει το παιδί του σε μια τέτοια διαδικασία. Η απάντηση είναι σχετικά απλή. Η συνείδηση λειτουργεί λέγοντας μια ιστορία που είναι πλήρης, συνεχής και σταθερή. Όταν αυτή η ιστορία σπάει, η συνείδηση την ξαναγράφει και κάθε αναθεωρημένο κείμενο ισχυρίζεται ότι είναι το πρωτότυπο. Έτσι όταν ένα σημαντικό γεγονός όπως το διαζύγιο ή ο θάνατος ενός συζύγου δημιουργούν ένα χάσμα στην προσωπική μας ιστορία, συχνά είμαστε οι τελευταίοι που αντιλαμβάνονται την δημιουργία μιας νέας αναθεωρημένης ιστορίας.

Είναι λοιπόν αυτά τα παιδιά καταδικασμένα να ζουν στην σκιά ή μέσα στον μύθο του γονέα με τον οποίο μοιάζουν εξωτερικά; Η απάντηση είναι φυσικά, όχι. Ακόμα και πιστό αντίγραφο ενός γονέα να είναι ένα παιδί, πρέπει να δούμε τι άλλο είναι. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν το παιδί και το κάνουν αυτό που πραγματικά είναι, μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Το καλό με την αντίληψη της συνείδησης ως μιας ιστορίας που γράφεται ξανά και ξανά είναι ότι μας επιτρέπει να κάνουμε νέες συνδέσεις και πάνω σε αυτές να ξαναγράψουμε την ιστορία μας.  Ας επιτρέψουμε στα παιδία να μεγαλουργήσουν με αυτές τις νέες συνδέσεις γιορτάζοντας και ζώντας μαζί τους αυτό που είναι και όχι αυτό που μοιάζουν.

Ιωάννης Ζήνδρος-Ελένη Τσάκωνα
Ψυχολόγοι

Κέντρο Ψυχολογικής Παρέμβασης “Θεραπεύω Συν-θεραπεύω”
Ελισάβετ Καστρισόγια 38 Ιωάννινα
Τηλέφωνα: 6972079311 και 6938353625
Email: therapeuw.syn@gmail.com

Το Κέντρο Ψυχολογικής Παρέμβασης “Θεραπεύω Συν-θεραπεύω”, συμμετέχει στο ειδικό πρόγραμμα “Πρώτη Επίσκεψη δωρεάν” που σου παρέχει τη πρώτη συνάντηση, εντελώς δωρεάν. Περισσότερες πληροφορίες μπορείς να δείς εδώ ενώ μπορείς να υποβάλλεις το ερώτημά σου, μέσω της ειδικής φόρμας εδώ.


Σχόλια

Σχετικά Άρθρα

ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ

ΣΑΣ ΑΠΑΝΤΟΥΝ