“Δεν ξέρω ποιός είμαι, έχω χάσει τη ταυτότητά μου”: Όταν ο θάνατος σε κάνει να τα χάνεις

Η έννοια της «ταυτότητας» είναι κάτι, που ορίζει το είναι μας. Ο τρόπος, με τον οποίο σκεφτόμαστε τον εαυτό μας και όσα λέμε, όταν παρουσιάζουμε-συστήνουμε τον εαυτό μας, όλα αυτά μαζί δημιουργούν την ταυτότητά μας. Και όμως, πολλές φορές δεν έχουμε συνείδηση της ταυτότητάς μας ή τη χάνουμε. Είναι, όπως το soundtrack μιας ταινίας. Δεν του δίνουμε σημασία, αλλά εκεί κρύβεται όλη η ουσία του έργου. Έτσι και η ταυτότητα μας. Δεν της δίνουμε την πρέπουσα σημασία, ενώ είναι απίστευτα σημαντική και μόνο όταν τη χάνουμε καταλαβαίνουμε την αξία της. Έχεις ποτέ παρακολουθήσει ταινία χωρίς μουσική υπόκρουση; Απαίσιο, ακριβώς.

Όταν βιώνουμε μια απώλεια, εστιάζουμε συχνά στα απτά “πράγματα”, που χάνουμε – ένα άτομο, το σπίτι, τη δουλειά, τη σχέση μας κλπ. Υπάρχει, όμως, και μια ακόμα «θλίψη», που συχνά δεν γνωρίζουμε. Είναι οι δευτερεύουσες απώλειες, που συμβαίνουν, όπως ένα ντόμινο και που σε επηρεάζουν πολύ περισσότερο από την πρωτογενή απώλεια. Τις σνομπάρουμε, δεν τους δίνουμε καν σημασία και δεν πάει το μυαλό μας στο πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν στην “απώλεια της ταυτότητάς μας”, όταν πενθούμε.

Η θλίψη γενικά παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην απώλεια της ταυτότητάς μας, είτε πρόκειται για θλίψη πάνω σε κάτι σημαντικό, όπως είναι ο θάνατος, είτε πρόκειται για κάτι λιγότερο σημαντικό. Δεν έχει σημασία τί θα σου τύχει, αλλά πώς εσύ θα το αντιμετωπίσεις. Μπορεί έναν θάνατο π.χ. να έχεις τη λογική και την ψυχραιμία να τον διαχειριστείς πιο καλά, ενώ κάτι, που φαινομενικά για κάποιον είναι ήσσονος σημασίας να μη μπορείς να το αντιμετωπίσεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι η θλίψη-πένθος οδηγεί σε μεγάλα ποσοστά κατάθλιψης και μετατραυματικού στρες.

Θα μιλήσουμε για τους διάφορους τύπους ταυτότητας, πώς βιώνουμε αλλαγές ή απώλεια ταυτότητας και τί μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό. Καμία απάντηση δεν είναι εύκολη.

Σχεσιακή/συσχετιστική ταυτότητα

Όταν πενθείς, είναι το πρώτο πράγμα, που σου έρχεται στο μυαλό. Είναι το κομμάτι της ταυτότητάς σου, που βασίζεται στη σχέση σου με ένα άλλο άτομο (π.χ. αδελφή, κόρη, γυναίκα, φίλος, μητέρα και πολλά άλλα). Όταν χάνουμε κάποιον, συχνά αισθανόμαστε ότι έχουμε χάσει αυτό το είδος ταυτότητας. Πιάνουμε συχνά τους εαυτούς μας να θέτουμε ερωτήματα, όπως ποια είμαι τώρα πια, αν όχι σύζυγος;

Π.χ. όταν κάποιος αρρωστήσει, ο ρόλος σου μπορεί να αλλάξει από το να είναι σύζυγος ή παιδί κάποιου σε φροντιστή του. Ο αρχικός σου ρόλος δεν χάνεται, απλά εκείνη τη στιγμή ξέρεις ότι μπορείς να προσφέρεις περισσότερα φροντίζοντάς τον παρά αν είσαι γονιός, παιδί ή σύζυγός του. Όσο περισσότερες ευθύνες αναλαμβάνεις, τόσο πιο μεγάλη βάση δίνεις στο νέο σου ρόλο. Αν τύχει και το άτομο, που φροντίζεις πεθάνει, νιώθεις ξαφνικά ότι ο σκοπός σου έπαψε να είναι ξεκάθαρος. Νιώθεις ότι απέτυχες στο ρόλο, που είχες. Αποτέλεσμα; Η σχεσιακή σου ταυτότητα χάθηκε και νιώθεις ότι δεν θα ξανακερδίσεις την εμπιστοσύνη σου στον εαυτό σου.

Επαγγελματική ταυτότητα

Φράσεις όπως το “Είμαι δάσκαλος” ή “Είμαι μηχανικός” ή “Είμαι γιατρός” καθιστούν σαφές ότι θεωρούμε συχνά το επάγγελμά μας ως ένα τεράστιο μέρος του ποιοι είμαστε. Έχουμε γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρογνωμοσύνη, που σχετίζονται με το επάγγελμά μας. Μεγάλο μέρος μας ορίζεται από τη δουλειά μας. Όταν συνταξιοδοτούμαστε, χάνουμε τη δουλειά μας ή παραιτούμαστε από αυτή, ακόμα κι αν είναι από επιλογή μας, υπάρχει συχνά απώλεια της επαγγελματικής μας ταυτότητας, που μπορεί να έχει βαθιές επιπτώσεις στην αίσθηση του εαυτού μας. Εάν είμαι δασκάλα 40 χρόνια, τέλος. Έχω μάθει να είμαι δασκάλα, να λειτουργώ σαν δασκάλα και δεν αντέχω αν δεν είμαι δασκάλα. Αν χάσω τη δουλειά μου ή πάψω για οποιονδήποτε λόγο να είμαι δασκάλα, αυτό αποτελεί πρωταρχική απώλεια. Χάνεις δηλαδή ένα μέρος του εαυτού σου. Μερικές φορές είναι ανάγκη να εγκαταλείψεις το εργατικό δυναμικό, για να φροντίσεις έναν άρρωστο αγαπημένο ή να συνέλθεις από ένα θάνατο. Όπως μπορείς να φανταστείς, αυτό μπορεί να σε οδηγήσει σε πολλαπλές απώλειες ταυτότητας, που στοιβάζονται η μία πάνω στην άλλη.

Πνευματική ταυτότητα

Είτε είσαι Χριστιανή, Μουσουλμάνα, αθεΐστρια, Βουδίστρια ή απλά του πνεύματος και όχι θρησκευόμενη, έχεις μια πνευματική ταυτότητα, που μπορεί να αναπτυχθεί, να αλλάξει ή και να χαθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής σου. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε έναν θάνατο ή σε κάποιο άλλο λόγο. Μετά από μια απώλεια, ακούμε συχνά τους ανθρώπους να δηλώνουν ότι έχουν χάσει την πίστη τους και ένα μέρος του εαυτού τους. Περιγράφουν την αίσθηση σαν κάτι, που έχασαν, σαν κάτι, που τους λείπει και που τους ήταν σημαντικό. Νιώθουν πλέον σαν να είναι οι ίδιοι χαμένοι. Ο θάνατος τους κάνει να νιώθουν ότι έχασαν την πνευματική τους ταυτότητα, την πίστη τους δηλαδή στο Θεό και ότι είναι απομακρυσμένοι ή και απομονωμένοι από το κοινωνικό σύνολο.

Οικονομική ταυτότητα

Αν και συχνά δεν θεωρούμε τα οικονομικά μέρος της ταυτότητάς μας, η ικανότητά μας να εξασφαλίζουμε οικονομικά τον εαυτό μας και την οικογένειά μας είναι συχνά μια σημαντική συνιστώσα της αίσθησης του εαυτού μας. Είτε πρόκειται για τον καθημερινό αγώνα να βγάλεις τα προς το ζην, είτε είσαι οικονομικά ισχυρή και ανεξάρτητη, υπάρχουν συχνά προσδοκίες σχετικά με το πώς πρέπει να είναι η οικονομική σου ταυτότητα. Μια ασθένεια ή και ένας θάνατος μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική σου ταυτότητα.

Τί εννοώ; Αρρωσταίνεις και ξοδεύεις όλες σου τις οικονομίες, για να γίνεις καλά, εγκαταλείπεις τη δουλειά σου, για να φροντίσεις κάποιον άλλο, χωρίζεις και από δύο μισθούς, που είχες στο σπίτι, τώρα έχεις έναν κ.α. Ένας θάνατος, μια αρρώστια ή ένα διαζύγιο μπορεί να σε κάνει να πάψεις να νιώθεις οικονομικά ασφαλής και ανεξάρτητη και να δημιουργήσει μια απώλεια της οικονομικής σου ταυτότητας. Στην άλλη άκρη, μια ασφάλεια ζωής ή μια κληρονομιά μετά θάνατον μπορεί να βελτιώσει την οικονομική σου ζωή. Δεν λέω, καλή η αλλαγή κι ας πέθανε κάποιος, ορισμένους όμως ανθρώπους τους οδηγεί σε αισθήματα ενοχής.

Φυσική ταυτότητα

Όπως η οικονομική ταυτότητα σχετίζεται συχνά με την ικανότητά μας να παρέχουμε αγαθά στους εαυτούς μας και στις οικογένειές μας, η φυσική ταυτότητα συχνά καθορίζει το ποιοι είμαστε και ποια είναι η θέση μας στον κόσμο. Έχει σχέση με την καθημερινή σου ζωή: αν κινείσαι, αν γυμνάζεσαι, αν περπατάς κ.α. Είναι θεμελιώδης για την καθημερινότητά σου. Οι αθλητές π.χ., που προπονούνται και βασίζονται στη δύναμή τους για το επιθυμητό αποτέλεσμα, είναι συχνά πιο βαθιά συνδεδεμένοι με αυτού του είδους την ταυτότητα. Μια ασθένεια, ένας τραυματισμός και ακόμη και τα γηρατειά μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρή απώλεια της φυσικής μας ταυτότητας.

Όσο περίεργο κι αν σου ακούγεται, η προοπτική μας στον κόσμο είναι βαθιά συνδεδεμένη με την ταυτότητά μας και μπορεί εύκολα να ανατραπεί λόγω μιας απώλειας. Όποια κι αν είναι η άποψή μας για τον κόσμο, σημασία έχει ο φακός μέσω του οποίου τον βλέπουμε και έχει βαθύ αντίκτυπο στην ταυτότητά μας. Μια απώλεια μπορεί να τινάξει στον αέρα τις πεποιθήσεις μας και την άποψη, που έχουμε για τον κόσμο και αισθανόμαστε μερικές φορές αρνητικότητα ή και απαισιοδοξία. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια αλλαγή ή και απώλεια ταυτότητας, πράγμα δύσκολο να αλλάξει.

Εντάξει. Έχω βιώσει κι εγώ απώλεια ταυτότητας. Και τώρα τί;

“Ναι, συνέβη και σε μένα!”, Κατευθείαν σκέφτεσαι “τί μπορώ να κάνω γι’ αυτό;”. Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Το πρώτο πράγμα, που πρέπει να θυμάσαι είναι ότι η ταυτότητά σου, ακόμα κι αν την επανακτήσεις, δεν θα είναι ποτέ, όπως ήταν πριν την απώλεια. Προσπαθείς να επανέλθεις και να γίνουν όλα, όπως ήταν πριν, αλλά αυτό είναι κάτι το αδύνατο. Αν θες να κάνεις μια καλή αρχή στην ανάκτηση της αίσθησης του εαυτού σου μετά από μια απώλεια, πρέπει να δεχτείς ότι η ταυτότητα σου θα είναι διαφορετική από πριν.

Σημαντικό είναι να θυμάσαι ότι το διαφορετικό δεν σημαίνει απόλυτα και κακό. Σε κανέναν άνθρωπο δεν αρέσουν τέτοιου είδους αλλαγές. Έχουμε μια ιδέα του πώς θέλουμε η ζωή μας να φαίνεται και του ποιοι υποτίθεται ότι είμαστε. Όταν η ζωή δεν προχωράει, όπως εμείς θέλουμε και αναμένουμε, μπορεί εύκολα να υποθέσουμε ότι καμία εναλλακτική λύση δεν θα μας επιτρέψει ποτέ να έχουμε μια αίσθηση ευημερίας. Μια βαθιά αίσθηση θλίψης λόγω της απώλειας πάντα θα υπάρχει, αυτό όμως, δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξουν άλλα πράγματα, που θα φέρουν χαρά, ικανοποίηση και την αίσθηση του σκοπού. Όλα αυτά σιγά σιγά θα γίνουν μέρος της ταυτότητάς σου.

Θυμήσου, μπορείς να φέρεις το παρελθόν στο παρόν. Το πρόσωπο, που έχασες, το πρόσωπο, που ήσουν, αυτά είναι όλα πράγματα, που θα εξακολουθούν να αποτελούν μέρος σου, καθώς προχωράς και συνεχίζεις τη ζωή σου. Πολλοί απ’ όσους πενθούν πιστεύουν ότι ένας από τους πιο υγιείς τρόπους να θρηνήσουν είναι να κλείσουν την πόρτα στο παρελθόν. Όπως έχουμε πει ξανά και ξανά, ισχύει το αντίθετο. Μόνο αν παραμείνεις «συνδεδεμένος/η» με το άτομο, που έχασες θα καταφέρεις να προχωρήσεις.

Αφιέρωσε λίγο χρόνο στην ταυτότητά σου. Σκέψου τις αλλαγές, που σου συνέβησαν. Προσπάθησε να εστιάσεις όχι μόνο στις απώλειες, αλλά και στα κέρδη. Αυτά μπορεί να είναι νέες σχέσεις, θετικές αλλαγές στην προοπτική σου ή νέες δεξιότητες. Μην αφήσεις τον εαυτό σου να χαθεί, προσπάθησε να θυμηθείς ποιος/ποια είσαι, επικεντρώσου στον εαυτό σου και συνειδητοποίησε τις αλλαγές, που σου έχουν συμβεί. Ένωσε τα κομμάτια σου, αναγνώρισε ότι δεν θα είσαι ποτέ ξανά το ίδιο άτομο και δούλεψε από την αρχή χτίζοντας πάνω σε όσα σου άφησε η απώλειά σου.

Πηγή: whatsyourgrief.com