Σχολικός εκφοβισμός: Μήπως φταίω εγώ που το παιδί μου είναι θύμα;

«Ο Γιώργος έρχεται με μελανιές από το σχολείο….Δύο παιδιά από το άλλο τμήμα τον τρομοκρατούν…Φοβάται…Δεν ξέρω τι να κάνω…Εγώ φταίω που του έλεγα να μην χτυπάει και τον έκανα πολύ αδύναμο…!». Πόσες φορές έχω ακούσει τέτοια λόγια από το στόμα μιας αγχωμένης μαμάς που αισθάνεται ατελείωτες ενοχές. Ενοχές γιατί δεν έμαθε τον Γιωργάκη να προστατεύει τον εαυτό του, γιατί δεν τον έκανε πιο βίαιο, γιατί δεν τον βοήθησε να κάνει φίλους, ενοχές για όλα.

Φτάνουν πια οι ενοχές! Δεν φταίτε εσείς για τα πάντα. Είναι τελείως παράλογο να νιώθετε άσχημα γιατί δεν κάνατε το παιδί σας πιο βίαιο. Ως γονείς, εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας για να ζήσουν σε μια κοινωνία που υποτίθεται πως είναι πολιτισμένη. Ασφαλώς πρέπει να διδάξουμε στο παιδί μας να χρησιμοποιεί τον λόγο για να λύσει τα θέματά του και όχι την βια. Και αν το έχουμε καταφέρει αυτό, αν το παιδί μας σέβεται τους άλλους και τους φέρεται καλά, τότε μπράβο και σ΄εκείνο και σ΄εμάς. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι πρέπει να μετανιώσουμε γι΄αυτό μόνο και μόνο επειδή κάποιος άλλος γονιός δεν έχει διδάξει το ίδιο στο δικό του παιδί. Το γεγονός ότι ένα άλλο παιδί είναι βίαιο, δεν σημαίνει πως θα έπρεπε να κάνουμε κι εμείς το δικό μας βίαιο.

Εξίσου παράλογο είναι να αναζητάμε στο παιδί μας τα χαρακτηριστικά που το έβαλαν στη θέση του θύματος. ‘Οσο κι αν το παιδί σας είναι ντροπαλό ή κλειστό ή οτιδήποτε άλλο, αυτό δεν δικαιολογεί ούτε νομιμοποιεί καμία βίαιη συμπεριφορά εναντίον του. ‘Οταν αρχίζουμε να ψάχνουμε ποιό χαρακτηριστικό του παιδιού μας ενισχύει την επιθετική συμπεριφορά του άλλου παιδιού, είναι σαν να λέμε πως «φταίει» το θύμα και όχι ο θύτης. Βέβαια, στην ουσία δεν «φταίει» ούτε και ο θύτης, μια που και εκείνος είναι ένα μπερδεμένο παιδί.

Η επιθετικότητα και η βία είναι έμφυτες τάσεις του ανθρώπου που δυστυχώς  ενισχύονται από την κοινωνία μας συστηματικά. Τα σημερινά παιδιά «διδάσκονται» την απόρριψη ή την βία από τις ταινίες που βλέπουν, από τα παιχνίδια που παίζουν, από την κακή συμπεριφορά γονιών που φωνάζουν και χτυπούν, ακόμα και από την απορριπτική στάση κάποιων εκπαιδευτικών που τα προσβάλουν και τα τιμωρούν συχνά άδικα. Και παρόλο που πολλά παιδιά υφίστανται τέτοιες συμπεριφορές, έχουμε ως κοινωνία την απαίτηση να καταφέρουν μόνα τους να συγκρατηθούν για να μην τις αναπαράγουν. Φυσικά, τα παιδιά δεν διαθέτουν τέτοιον αυτοέλεγχο και γι΄αυτό βλέπουμε τόσο συχνά παιδιά να φέρονται άσχημα σε άλλα παιδιά.

‘Οταν λοιπόν στο περιβάλλον του Γιωργάκη υπάρχει ο Γιαννάκης  που έχει «διδαχθεί» να λειτουργεί βίαια, δεν είναι καθόλου παράξενο ότι ο Γιωργάκης μπορεί να γίνει το θύμα του. Φυσικά, την ευθύνη για την κατάσταση αυτή δεν την έχει ο Γιωργάκης (ή οι γονείς του), αλλά ο Γιαννάκης (και οι γονείς του): ο Γιαννάκης είναι που φέρεται άσχημα και ο Γιαννάκης είναι που πρέπει να μάθει να λειτουργεί καλύτερα.

Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε εμείς είναι να βοηθήσουμε το Γιωργάκη να διαχειριστεί όσο το δυνατόν καλύτερα την κατάσταση. Και η καλή διαχείριση έχει δύο κομμάτια: α) να μην αφήσει τη συμπεριφορά του άλλου παιδιού να επηρεάσει την εικόνα του για τον εαυτό του β) να βρει τρόπο να προστατεύσει τον εαυτό του.

Αν, λοιπόν, το παιδί σας υφίσταται κάποιου είδους απειλή ή εκφοβισμό, καλό θα ήταν να κάνετε μερικά από τα παρακάτω:

–       Ακούστε το: ακούσετε το παιδί χωρίς υποτιμητικά σχόλια και υπερβολές. Βοηθήστε το να περιγράψει την κατάσταση και να εκφράσει τα συναισθήματα του. Διαβεβαιώστε το ότι είστε μαζί του και θέλετε να κατανοήσετε τι συνέβη για να το βοηθήσετε να διαχειριστεί την κατάσταση με τον καλύτερο τρόπο.

–       Πείστε το ότι δεν φταίει: Τα περισσότερα παιδιά που έχουν βιώσει εκφοβισμό εκτός από φόβο αισθάνονται και ντροπή γιατί έχουν την αίσθηση πως τα ίδια κάτι δεν έκαναν καλά, πως φάνηκαν πολύ αδύναμα, πως οι συμμαθητές θα τα κοιτάζουν υποτιμητικά. Χρειάζεται λοιπόν να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει ότι δεν φταίει εκείνο, ότι το άλλο παιδί έχει μάθει να αντιδρά με βια ή να κοροϊδεύει και θα το κάνει έτσι κι αλλιώς όποτε βρίσκει ευκαιρία.

–       Αναλύστε μαζί του τα πιθανά αίτια της βίαιης συμπεριφοράς. Αν βοηθήσετε το παιδί σας να κατανοήσει τα κίνητρα και τα συναισθήματα του παιδιού που το εκφοβίζει, θα πάψει να βλέπει τον συμμαθητή του σαν σαν «τέρας», θα νιώσει πιο ισότιμο μαζί του, και θα μπορέσει να τον διαχειριστεί καλύτερα. Αναζητήστε λοιπόν μαζί του τα αίτια της βιας: ίσως το άλλο παιδί να θέλει να τραβήξει την προσοχή, ίσως έτσι έχει μάθει, ίσως έχει πολύ θυμό, κλπ. Βοηθήστε το παιδί σας να φανταστεί τι μπορεί να αισθάνεται το παιδί που το εκφοβίζει: ίσως νιώθει μόνο και δυστυχισμένο, ίσως κι εκείνο φοβάται αλλά κρύβει το φόβο του πίσω από τη μάσκα του σκληρού, κλπ.

–       Βοηθήστε το να βγει από ρόλο «θύματος». Τονίστε στο παιδί σας ότι έχει τουλάχιστον την ίδια δύναμη που έχει και το παιδί που το εκφοβίζει( αν όχι σωματική, πάντως πνευματική και κοινωνική δύναμη), και έχει επίσης εσάς με το μέρος του (ενώ πιθανότατα το παιδί που το εκφοβίζει δεν έχει κανέναν πραγματικά με το μέρος του). Πρέπει λοιπόν να βλέπει τον εαυτό του σαν ένα άτομο που μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του – και όχι σαν κάποιο ανήμπορο θύμα.

–       Δείξτε του πως είναι ευκαιρία για εκπαίδευση: Βοηθήστε το παιδί σας να καταλάβει ότι εφόσον στη ζωή υπάρχουν πάντα κάποιοι άνθρωποι που φέρονται άσχημα, τώρα είναι ευκαιρία να μάθει πως να προστατεύει τον εαυτό του. Ας δει την κατάσταση που βιώνει σαν μια προπόνηση για το μέλλον και ας πάρει τα πράγματα στα χέρια του.

–       Αναζητήστε μαζί του λύσεις: προσπαθήστε μαζί να βρείτε τρόπους να βελτιωθεί η κατάσταση (πχ. να μαζέψει κι άλλα παιδιά και μαζί να μιλήσουν στο παιδί που εκφοβίζει, να μιλήσετε εσείς στην μητέρα του παιδιού, να μιλήσετε στη διευθύντρια, κλπ).

Μην ξεχνάτε – σημασία δεν έχει τι σου έχει κάνει η ζωή, αλλά τι κάνεις εσύ με αυτό που σου έχει κάνει.

Σοφία Ανδρεοπούλου
Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Λαζαράκη 25, Γλυφάδα Τ.Κ. 166 75
Τηλ: 210-8990808
Web: www.sophiaandreopoulou.gr

*Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου είναι τυχαία και τα πρόσωπα δεν απεικονίζουν τα πραγματικά.