“Προβληματικά” παιδιά: Δεν είναι οι γονείς η αιτία αλλά η λύση!

Νιώθεις ότι η οικογένειά σου, οι δάσκαλοι του παιδιού σου, ακόμη και οι σύμβουλοι σε κατηγορούν για την αντιδραστική συμπεριφορά του παιδιού σου; Δεν είσαι μόνος!

Όπως λέει και ο κοινωνικός λειτουργός James Lehman, υπάρχουν αμέτρητοι γονείς εκεί έξω “που ζουν σε μικρές φυλακές” – δηλαδή νιώθοντας παγιδευμένοι, απομονωμένοι και ντροπιασμένοι για την προκλητική και ανεξέλεγκτη συμπεριφορά του παιδιού τους. Αν είσαι σε αυτή την κατάσταση, ο James έχει ένα μήνυμα για σένα: Δεν είσαι εσύ το πρόβλημα. Εσύ είσαι η λύση!

-James, σ’ ένα πρόσφατο άρθρο είπες ότι “Δεν νομίζω ότι οι γονείς είναι το πρόβλημα- νομίζω ότι αποτελούν τη λύση”. Αυτό πραγματικά άγγιξε πολλούς από τους αναγνώστες μας. Μπορείς να εξηγήσεις τι εννοείς με αυτό;

Απ: Οι γονείς των αντιδραστικών παιδιών συχνά θεωρούνται ως η πηγή του προβλήματος ή ότι έχουν δημιουργήσει το «προβληματικό παιδί» τους. Νομίζω ότι όταν οι γονείς χαρακτηρίζονται με αυτόν τον τρόπο, αυτό είναι εξαιρετικά αποθαρρυντικό για εκείνους. Προσπαθούν όσο περισσότερο μπορούν και ψάχνουν για απαντήσεις, αλλά κάποιοι τους λένε ότι η συμπεριφορά του παιδιού τους είναι ολοκληρωτικά δικό τους σφάλμα. Επίσης, πολλοί επαγγελματίες σήμερα πιστεύουν επίσης, ότι οι γονείς είναι ο λόγος που τα παιδιά συμπεριφέρονται ανάρμοστα και ότι οι γονείς δεν έχουν δεσμευτεί να βοηθήσουν τα παιδιά τους ν’ αλλάξουν. Σύμφωνα με την εμπειρία μου όμως, αυτό δεν αληθεύει.

Αν και δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι μερικοί γονείς εκεί έξω αμελούν ή κακοποιούν τα παιδιά τους, σε αυτό το άρθρο επικεντρώνομαι στους γονείς που είναι “αρκετά καλοί.”  Οι“αρκετά καλοί” γονείς παρέχουν στα παιδιά τους αυτά που χρειάζονται και προσπαθούν όσο μπορούν να τα κρατήσουν ασφαλή. Προσπαθούν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους όσο καλύτερα μπορούν, ακόμη και αν οι μέθοδοί τους δεν είναι πάντα αποτελεσματικές. Προσωπικά πιστεύω ότι οι γονείς που προσπαθούν όσο περισσότερο μπορούν δεν πρέπει να κατηγορούνται για  τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Χρειάζονται εκπαίδευση όχι κατηγορίες. Και δεν είναι μόνο ότι χρειάζονται βοήθεια, χρειάζονται το σωστό είδος βοήθειας. Αν διατεθεί το ήμισυ των πόρων στην εκπαίδευση γονέων από αυτό που διατίθεται στην οικογενειακή θεραπεία, νομίζω ότι θα δούμε μια σημαντική αλλαγή. Οι γονείς ψάχνουν γι’ απαντήσεις αλλά τους λένε ότι η συμπεριφορά του παιδιού τους είναι δικό τους λάθος.

-Οπότε δεν πιστεύεις ότι οι γονείς φταίνε που τα παιδιά τους συμπεριφέρονται με τον τρόπο που συμπεριφέρονται;
Απ: Ας το παραδεχτούμε, το να κατηγορείς τους ανθρώπους σπάνια έχει αποτέλεσμα. Φυσικά επηρεάζουμε τα παιδιά μας, αλλά προσωπικά πιστεύω ότι έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι τα παιδιά μας διαμορφώνουν και τη δική μας συμπεριφορά . Επίτρεψε μου να σου το αναλύσω.

Εάν έχεις ένα αντιδραστικό παιδί μπορεί ν’ αντιδράσεις σε αυτό με ποικίλους τρόπους. Ας πούμε ότι έχεις προσπαθήσει να συζητήσεις λογικά με το παιδί σου αλλά ξεσπάει και δεν μαθαίνει πιο κατάλληλους τρόπους να συμπεριφέρεται καθώς αναπτύσσεται. Ή ίσως, όταν θα πας να το αγκαλιάσεις, αυτό σε σπρώχνει μακριά. Αργότερα, όταν θα προσπαθήσεις να του θέσεις όρια, εκείνο σε βρίζει. Καθώς μεγαλώνει, αν κάτι δεν γίνεται όπως του αρέσει, σπάει πράγματα ή χτυπά τ’ αδέλφια του – ή εσένα. Και όταν του ζητούν να λογοδοτήσει συνήθως κατηγορεί εσένα ή κάποιο άλλο πρόσωπο, τόπο ή πράγμα. Θυμήσου, οι κατηγορίες είναι μεταδοτικές.

Μια οικογένεια σε μια τέτοια περίπτωση θ’ αντιμετωπίσει αυτό το παιδί μ’ έναν ορισμένο τρόπο. Και ενώ σε τρίτους μπορεί να φαίνεται ότι οι γονείς προκαλούν την ανάρμοστη συμπεριφορά, είναι στην πραγματικότητα το παιδί που έχει διαμορφώσει τη δική τους. Παρεμπιπτόντως, έχω μιλήσει σε άλλα άρθρα σχετικά με το  πώς τα παιδιά εκβιάζουν τους γονείς τους για να ενδώσουν . Συχνά, για παράδειγμα, θα δεις οικογένειες με γονείς που φαίνεται ότι είναι υπερβολικά ανεκτικοί ή παθητικοί. Όμως σε κάποιες περιπτώσεις, δεν είναι οι γονείς παθητικοί και ανεκτικοί αλλά το παιδί είναι που τους έχει εκπαιδεύσει σε αυτή τη στάση, μέσω της χρόνιας αντιδραστικής και επιθετικής συμπεριφοράς του. Τους έχει μάθει να μην απαιτούν ή να μην περιμένουν πολλά από εκείνο. Η εγγενής απειλή του είναι “αν προσπαθήσετε να μου θέσετε όρια εγώ θ’ αντιδράσω και θα το μετανιώσετε.”

-Γιατί πιστεύεις ότι οι άλλοι άνθρωποι και ειδικά οι επαγγελματίες τείνουν να κατηγορούν τους γονείς;
Απ: Νομίζω ότι είναι συχνά εύκολο γι ‘αυτούς και γι’ άλλα άτομα εκτός της οικογένειας, να γενικεύουν. Οι άνθρωποι βλέπουν την οικογένεια ενός προκλητικού και αντιδραστικού παιδιού και τείνουν να επικρίνουν τους γονείς. Και ειλικρινά, πιστεύω ότι είναι πιο εύκολο να κατηγορούν τους γονείς που χρησιμοποιούν αναποτελεσματικές στρατηγικές με τα παιδιά τους, αντί να τους βοηθήσουν να εκπαιδευτούν σε πιο αποτελεσματικούς τρόπους με τους οποίους να διαχειριστούν το παιδί τους. Είναι πολύ πιο εύκολο να κατηγορούμε τους γονείς από το να αλλάξουμε τα παιδιά.

Κατά τη γνώμη μου, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι υπάρχουν αναποτελεσματικές στρατηγικές ανατροφής των παιδιών, αλλά υπάρχουν επίσης αποτελεσματικές που μπορούν να μάθουν οι γονείς. Δυστυχώς, οι περισσότεροι στρέφονται στην οικογενειακή θεραπεία πολύ πριν πάνε στην εκπαίδευση γονέων. Όταν τελικά πάνε στην εκπαίδευση γονέων, συχνά αντιμετωπίζονται σαν να είναι «ένοχοι μέχρι αποδείξεως του εναντίου», αντί για το αντίστροφο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί θεραπευτές είναι εκπαιδευμένοι να επικυρώνουν ότι κάτι δεν πάει καλά με την οικογένεια.

– Τι συμβαίνει όταν οι γονείς κατηγορούνται για τη συμπεριφορά του παιδιού τους;
Απ: Όταν είσαι γονέας σε αυτή την κατάσταση, είναι πολύ εύκολο να αισθάνεσαι ότι σου επιτίθενται. Νιώθεις σαν να υπάρχει η υποψία ότι έχεις κάνει κάτι λάθος και ότι τα λάθη σου προκαλούν στο παιδί σου  προβλήματα. Συν τοις άλλοις, πολλοί γονείς αισθάνονται κάπως ένοχοι για τη συμπεριφορά του παιδιού τους, επειδή δεν ξέρουν τι δεν πήγε καλά. Είναι εύκολο για εκείνους να πέσουν στην παγίδα να κατηγορούν τον εαυτό τους. Οι γονείς έχουν την τάση ν’ αποθαρρύνονται και να είναι δύσπιστοι. Και εκτός από τους επαγγελματίες, ακούνε συχνά από άλλα μέλη της οικογένειας, από τους δασκάλους και από τους ανθρώπους γύρω τους, ότι δεν βοηθάνε παιδιά τους.

Εάν είσαι ένας γονέας που έχει κολλήσει σε αυτή την κατάσταση, είναι εύκολο να κοιτάξεις έξω το παράθυρό σου και να δεις τα παιδιά των γειτόνων σου να παίζουν όμορφα μεταξύ τους, ενώ το παιδί σου δεν μπορεί να παίξει με τα άλλα παιδιά. Είναι πολύ εύκολο ν’ αποκτήσεις την αίσθηση ότι οι άνθρωποι νομίζουν ότι εσύ είσαι το πρόβλημα. Πολλοί γονείς αντιδραστικών παιδιών κουβαλάνε πολλές ενοχές – αμέσως υποθέτουν ότι η συμπεριφορά του παιδιού τους είναι δικό τους λάθος. Στη συνέχεια, όταν προσπαθούν να βρουν βοήθεια, συχνά λαμβάνουν περισσότερες κατηγορίες. Ή μερικές φορές, πράμα που είναι το ίδιο άσχημο, οι γονείς μπορεί να θεωρήσουν ότι για τη συμπεριφορά του παιδιού τους φταίει κάποιος άλλος.

Προσπαθώ να τους εξηγήσω ότι οι κατηγορίες δεν βοηθούν κανέναν. Αντίθετα, οι σημαντικές ερωτήσεις είναι, “Ποιος θ’ αναλάβει την ευθύνη για αυτό το παιδί;” και “Τι είσαι διατεθειμένος/η ν’ αλλάξεις προκειμένου να επιτευχθεί αυτό;”

Το πρώτο μέρος όπου στρέφονται για βοήθεια είναι συνήθως η οικογένεια τους. Δυστυχώς, εάν λάβουν από εκεί κατηγορίες και κριτική, συχνά θα προσπαθήσουν να κρατήσουν κρυφό το πρόβλημα τους και δεν θα ζητήσουν περαιτέρω βοήθεια. Πολλοί γονείς ντρέπονται για τη συμπεριφορά του παιδιού τους.

-Οι γονείς λέτε ότι ντρέπονται. Γιατί γίνεται αυτό;
Απ: Το ιδανικό της κοινωνίας μας είναι τα παιδιά που συμπεριφέρονται καλά διότι το στερεότυπο είναι το εξής: Αν είσαι σωστός γονιός, το παιδί σου θα  συμπεριφέρεται καλά . Φυσικά, πιστεύω ότι υπάρχει ένας άλλος τύπος για την ανατροφή των παιδιών που ανέφερα προηγουμένως, η οποία ονομάζεται «αρκετά καλός» γονέας. Δεν αμελούν ή κακοποιούν το παιδί τους, του παρέχουν ότι χρειάζεται, αλλά μπορεί να μην χρησιμοποιούν αποτελεσματικές τεχνικές για την επίλυση των προβλημάτων του παιδιού τους. Μπορεί να κάνουν πράγματα που έμαθαν από τους γονείς τους ή που είδαν σε μια εκπομπή στην τηλεόραση.

Μερικές φορές οι γονείς μπορεί απλώς ν’ ακολουθούν τα δικά τους ένστικτα, αλλά αυτό μπορεί να είναι αναποτελεσματικό με ορισμένα παιδιά. Γιατί; Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μιλάμε για ένα παιδί του 21ου αιώνα με τα προβλήματα του 21ου αιώνα. Είναι απλά διαφορετική εποχή και είναι επίσης μια πολύ πιο δύσκολη στιγμή για να είναι κάποιος γονέας, αλλά και παιδί.

Ας δούμε τα πράγματα που οι γονείς έχουν ν’ αντιμετωπίσουν. Πρώτα απ ‘όλα, το άγχος και το στρες των οικονομικών. Στις περισσότερες οικογένειες σήμερα και οι δύο γονείς πρέπει να εργάζονται για να τα φέρουν βόλτα και μερικές φορές ο κάθε γονέας έχει περισσότερες από μία δουλειές. Και αυτό το άγχος επηρεάζει την ικανότητα του γονέα να λειτουργήσει και να δρα. Τα παιδιά και οι έφηβοι επίσης βιώνουν πολύ μεγάλο άγχος και έχουν περισσότερους τρόπους να εξεγερθούν από ποτέ. Πολλοί γονείς νιώθουν απλά καταβεβλημένοι.

Νομίζω ότι το να βοηθήσουμε τους γονείς να βρουν λύσεις και να τους διδάξουμε δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων είναι το πιο αποτελεσματικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε. Πιστεύω ότι οι γονείς που αισθάνονται σαν να βρίσκονται υπό την υποψία ότι είναι “κακοί γονείς” είναι συχνά πολύ αμυντικοί. Δεν θα ανοιχτούν σε νέες ιδέες ή στο να μάθουν καινούργια πράγματα. Νιώθουν σαν να έχουν κάτι ν’ αποδείξουν – ότι δεν είναι κακοί γονείς.

Δείτε σχετικά: Να είσαι γονιός στο παιδί που έχεις, όχι στο παιδί που θα ήθελες να είχες!

-James, πως θα βοηθούσες τους γονείς σ’ αυτή την κατάσταση;

Απ: Προσπαθώ να διαχωρίσω την κατηγορία από την ευθύνη. Η κατηγορία δεν είναι ποτέ χρήσιμη. Και οι άνθρωποι που προσπαθούν να βρουν τρόπους για να βοηθήσουν το παιδί τους αναλαμβάνουν την ευθύνη.

Εγώ μεγάλωσα με τρία αδέλφια. Είχαμε όλοι τους ίδιους τους γονείς, αλλά εγώ ήμουν εκτός ελέγχου. Τ’ αδέλφια μου συμπεριφέρονταν πολύ καλά τόσο στο γυμνάσιο-λύκειο όσο και στην ενήλικη ζωή τους. Αν και είχαμε τους ίδιους γονείς, υπήρξαν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα όσον αφορά τη συμπεριφορά . Οι γονείς μου ήταν “αρκετά καλοί” γονείς και φαινόταν. Δυστυχώς είχα ιδιαίτερες ανάγκες και δεν υπήρχε κανείς για να τους δείξει πώς να με διαχειριστούν. Καταλαβαίνω επίσης ότι οι γονείς αντιδραστικών παιδιών δυσκολεύονται περισσότερο να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Ο οποιοσδήποτε ξέρει πώς να χειριστεί ένα παιδί που δεν έχει προβλήματα συμπεριφοράς. Πιστεύω λοιπόν ότι, αν η αναποτελεσματική ανατροφή των παιδιών συνέβαλε στα προβλήματα συμπεριφοράς που έχει ένα παιδί, η αποτελεσματική εκπαίδευση των γονέων θα συμβάλλει στη θετική αλλαγή. Χωρίς δηλαδή να κατηγορούνται ή να είναι δακτυλοδεικτούμενοι.

-Γιατί οι γονείς  αποτελούν τη λύση κατά τη γνώμη σου;
Απ: Νομίζω ότι οι γονείς είναι η λύση επειδή περνάνε τον περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους. Δημιουργούν το περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά τους ζουν. Αποτελούν τα κύρια πρότυπα για τα παιδιά τους. Η οικογένεια είναι το κέντρο της ζωής ενός παιδιού. Πιστεύω ότι αν οι γονείς λάβουν την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να είναι πιο αποτελεσματικοί και αν είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν αυτές τις τεχνικές, τότε θα μπορούν να λύσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα ανάπτυξης των παιδιών τους.

Πιστεύω επίσης ότι οι γονείς είναι η λύση επειδή αγαπούν τα παιδιά τους. Έχουν επενδύσει στα παιδιά τους επειδή πρόκειται να είναι συνδεδεμένοι μ’ εκείνα για το υπόλοιπο της ζωής τους. Έτσι έχουν τα περισσότερα κίνητρα για να τα βοηθήσουν ν’ αλλάξουν τη συμπεριφορά τους. Συνήθιζα να λέω στους γονείς, “Αν κάνουμε αυτά τα πράγματα τώρα, ίσως το παιδί σας να μπορέσει ν’ αποφύγει να εμπλακεί σε περαιτέρω προβλήματα. Αλλά αν συνεχίσει έτσι, εσείς θα είστε αυτοί που θα το επισκέπτεστε στη φυλακή, θα του/της δανείζετε χρήματα γιατί δεν θα μπορεί να βρει μια δουλειά ή θα μεγαλώνετε τα παιδιά του/της, γιατί εκείνος/η είναι είτε πάρα πολύ ανεύθυνος/η ή εθισμένος/η για να το κάνει “.

Τα καλά νέα είναι ότι μόλις οι γονείς μάθουν τις τεχνικές που θα χρησιμοποιήσουν στο σπίτι, μπορούν να τις χρησιμοποιούν συνέχεια. Και εγώ πιστεύω απόλυτα ότι αν οι γονείς προσπαθήσουν να έχουν ένα πιο αποτελεσματικό ρόλο στην ανατροφή του παιδιού τους – να μην είναι μάρτυρες, να μην δικαιολογούν τα πάντα, ή να διαπραγματεύονται τα πάντα – είναι πιο πιθανό ότι τα πράγματα θ’ αλλάξουν προς το καλύτερο στην οικογένειά τους.

Εάν είσαι γονιός ενός αντιδραστικού παιδιού, ρώτησε τον εαυτό σου: “Τι θέλω να δω ν’ αλλάζει και πώς μπορώ να το κάνω αυτό πράξη;” Και στη συνέχεια να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου όταν ψάξεις γι’ απαντήσεις. Πιστεύω ότι αυτό είναι το πρώτο βήμα προς τη δημιουργία θετικών αλλαγών στη ζωή του παιδιού και της οικογένειας σου.

Πηγή: http://www.empoweringparents.com/

*O κοινωνικός λειτουργός James Lehman απεβίωσε το 2010 από μια μακροχρόνια ασθένεια, αφήνοντας πίσω του ένα σπουδαίο έργο.