Προσχολική ηλικία και απόκτηση της σχολικής ετοιμότητας

H προσχολική ηλικία είναι από τις πιο σημαντικές περιόδους ανάπτυξης του ανθρώπου, ίσως η δεύτερη μετά την εμβρυική περίοδο. Η μελέτη μάλιστα των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου στα πρώτα χρόνια ζωής των παιδιών αποτέλεσε στρατηγική προτεραιότητα της Αμερικάνικης Ακαδημίας Παιδιατρικής για την χρονιά που πέρασε. (πρόγραμμα με το σύνθημα ‘Building brains, Forging futures’).

Ο λόγος που η προσχολική ηλικία είναι τόσο σημαντική είναι διότι περιλαμβάνει τις κρίσιμες χρονικές περιόδους ανάπτυξης, τα χρονικά διαστήματα δηλαδή, όπου τα παιδιά αποκτούν ταχύτατα τις κινητικές, λεκτικές, νοητικές ικανότητες αλλά και εδραιώνουν την αντίληψη των συναισθημάτων. Πέραν αυτών των περιόδων δεν υπάρχει η ίδια ανταπόκριση του εγκεφάλου στα ερεθίσματα. Μελέτες αναζητούν την επίδραση αυτών των παραγόντων κατά τις πρώτες 1000 ημέρες ζωής.

Κρίσιμες ηλικίες

Οι αναγνωρίσιμες  ικανότητες του ανθρώπου είναι διαφορετικές από τις εκφάνσεις της προσωπικότητας του ανθρώπου. Οι κρίσιμες ηλικίες έχουν ως εξής για τις παρακάτω ικανότητες:

• Για την κινητική ανάπτυξη είναι έως τον πέμπτο χρόνο ζωής. Υπάρχει και μια δεύτερη κρίσιμη περίοδος η οποία είναι από τα 7-11 χρόνια. Στο τελευταίο διάστημα καλό θα είναι να εκμεταλλεύονται και να εκπαιδεύονται οι πρωταθλητές της κίνησης.
• Για την όραση είναι έως τον τρίτο χρόνο ζωής ( γιαυτό συνιστάται πρώιμη οφθαλμολογική εξέταση).
• Για την ανάπτυξη του λόγου είναι έως τον τέταρτο χρόνο ( μέχρι τότε να έχει γίνει η παραπομπή σε λογοθεραπευτή).
• Για την εκμάθηση δεύτερης γλώσσας είναι μέχρι την ηλικία των δεκατριών χρόνων.
• Για τη μαθηματική λογική και λογική σκέψη είναι από τον πρώτο έως τον πέμπτο χρόνο ζωής ( πολλοί το παραβλέπουν).
• Για την μουσική είναι από τον τρίτο έως τον δέκατο χρόνο ζωής (η αξία της πρώιμης θεραπευτικής εκπαιδευτικής παρέμβασης της μουσικής είναι ανεκτίμητη σε παιδιά με γνωστικά ελλείμματα).

Στοιχεία προσωπικότητας-Υγεία
Ένα παιδί θεωρείται υγιές όταν διαθέτει σωματική και ψυχική (ευεξία)υγεία. Αρκούν οι παρακάτω τομείς να ελέγχονται και να υποστηρίζονται.

1-Κινητικότητα-Φυσική άσκηση

Τα παιδιά ηλικίας 2.5 με 5 ετών έχουν αποκτήσει σταδιακά τα παρακάτω:

Δύναμη και συντονισμό, αυξημένο έλεγχο των χεριών και μεγαλύτερη χρήση των δακτύλων, ανεβάζουν τα φερμουάρ και κουμπώνουν κουμπιά, κλωτσούν, πιάνουν και κάνουν την μπάλα να αναπηδήσει, ντύνονται μόνα τους και δένουν παπούτσια, πηγαίνουν μόνα τους στην τουαλέτα, ζωγραφίζουν και σχεδιάζουν, κόβουν με το ψαλίδι κλπ

Ποια μπορεί να είναι η συμβολή των γονέων και παιδαγωγών στην διευκόλυνση αυτών των ικανοτήτων;

• Καλό είναι να παρέχουν στα παιδιά τους κραγιόνια, πινέλα, ψαλίδια, πλαστελίνες, χάντρες, μπλοκ ζωγραφικής.
• Υλικά για την ανάπτυξη του μυοσκελετικού τους συστήματος όπως μπάλες, τρίκυκλα και μπάλες ισορροπίας.
• Καλό θα ήταν να περιοριζόταν ο χρόνος παρακολούθησης της τηλεόρασης- χρειάζεται όμως πάνω απ’όλα να τα μάθουμε να χαίρονται να είναι δραστήρια.
• Χρειάζονται ένα περιβάλλον μέσα και έξω από το σπίτι που να υποστηρίζει την φυσική δραστηριότητα.
• Οικογενειακές εκδρομές στην φύση ή στα τοπικά πάρκα.

2-Σκέψη και μάθηση

Στον τομέα αυτό έχουν αναπτύξει:

• Περιέργεια
• Αναγνωρίσει τη ‘Δράση και το Αποτέλεσμα’
• Γράμματα και τους αριθμούς
• ‘Έννοια του ίδιου και του διαφορετικού
• Αίσθηση του χρόνου
• Χρώματα, σχήματα και την υφή των αντικειμένων
• Μνήμη
• Ενθαρρύνονται εάν τους ζητήσετε τους να σας πουν πώς τα κατάφεραν να φτιάξουν π.χ. puzzle
• Δίνοντάς τους τις ευκαιρίες να πειραματιστούν (ανακατέψτε μπλε, κόκκινο και κίτρινο νερό, παίξτε ‘βυθίζομαι ή επιπλέω’ με φελλούς, πέτρες, φτερά και άλλα αντικείμενα)
• Χρησιμοποιώντας διάφορα υφάσματα (σε υφή και χρώματα) και φτιάχνοντας ένα πάπλωμα
• Παίζοντας παιχνίδια μνήμης με κάρτες, αυτοκόλλητα με ζώα κλπ

3-Έκφραση συναισθημάτων

Ο τομέας αυτός περιέχει:

• Έκφραση τρυφερότητας
• Ανάπτυξη αίσθησης του χιούμορ
• Εκδήλωση συναισθημάτων φόβου, χαράς, θυμού και αγάπης
• Εκδήλωση και απαίτηση προσοχής

Η υποστήριξη και η ενθάρρυνση μπορεί να εκδηλωθεί με τους εξής τρόπους:

• Βοηθάμε τα παιδιά να αναγνωρίσουν και ονομάσουν τα συναισθήματά τους με τη συζήτηση
• Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους. Είναι μια σημαντική στιγμή και ευκαιρία να δεθούμε με τα παιδιά μας
• Παρακολουθούμε προσεχτικά, ακούμε και αντιδρούμε στα συναισθήματά τους,  έτσι αναπτύσσεται η ενσυναίσθηση (empathy)
• Τους δίνουμε κούκλες, μαριονέτες, αρκουδάκια τα οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν στο συναισθηματικό φανταστικό τους παιγνίδι (πχ. δύο αρκουδάκια που μαλώνουν)

4-Συνειδητοποίηση εαυτού και άλλων

Είναι εξίσου σημαντική και εκδηλώνεται με

• Ανεξαρτησία,  φανταστικό παιχνίδι ‘pretend play’
• Αυτοέλεγχο
• Ακολουθία σειράς
• Ανάπτυξη φιλίας
• Αναγνώριση πραγμάτων των άλλων
• Γνώση ονόματός του, διεύθυνσης, τηλεφώνου και φύλου

Η ενθάρρυνση καλλιεργείται με την δημιουργία ομάδων εργασίας για τη δημιουργία puzzle, αφιέρωση χρόνου με ανάγνωση βιβλίων, ανάθεση εργασιών στα παιδιά όπως το να ποτίσουν τα φυτά, να τακτοποιήσουν παιχνίδια και να βάλουν σε σειρά τα διάφορα αντικείμενα του δωματίου τους.

5-Επικοινωνία

Τα παιδιά εκφράζονται πλέον με ερωτήσεις (γιατί, ποιος, πως, πως και), ραγδαία αναπτυσσόμενο λεξιλόγιο, πολύπλοκες συζητήσεις, φτιάχνουν ιστορίες, αναγνωρίζουν τα γράμματα του ονόματός τους, επιθυμούν να γράψουν το όνομά τους και έχουν την τάση να αναγνωρίζουν μουσικά ακούσματα. Επίσης καλυτερεύουν οι ικανότητές τους ως ακροατές, φτιάχνουν σωστές γραμματικές προτάσεις και γίνονται ικανά να λύνουν λεκτικές αντιπαραθέσεις με άλλα παιδιά.

Το περιβάλλον θεωρείται ως υποστηρικτικό εάν:

• Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να ρωτούν ερωτήσεις
• Γίνονται συζητήσεις με τα παιδιά την ώρα του φαγητού και το βράδυ πριν κοιμηθούν
• Υπάρχουν πειραματισμοί με γραφή ονόματος, κάρτες για γιορτές, λίστες για πάρτυ
• Δημιουργείται πρόσβαση σε μουσικά όργανα, σπιτικά φτιαγμένα μουσικά αντικείμενα, τύμπανα και κουδούνια (διάφορα  αντικείμενα που παράγουν ήχους)
• Ένα φανταστικό παιχνίδι ‘Pretend play’ μπορεί να συνδυάσει όλα τα παραπάνω αλλά και τα ακόλουθα:
• Σχεδιασμός (επιλογή παιχνιδιού πχ ‘έρχονται πειρατές στο νησί μας’, ρόλων και αντικειμένων )
• Πώς να λυθούν προβλήματα (μέρος του θέματος του παιχνιδιού)  και να διευθετηθούν άλλα ( ποιος έχει σειρά)
• Επικοινωνία μέσω λέξεων και προκλήσεων
• Έκφραση συναισθημάτων (διευκόλυνση μέσω του παιχνιδιού)
• Δημιουργικότητα και φαντασία
• Εκπαίδευση μνήμης-εδραίωση εμπειρίας μετά από επαναλαμβανόμενο παιχνίδι

Το φανταστικό παιχνίδι είναι τόσο σημαντικό που χρειάζεται να οργανώνεται από τους γονείς με τα ακόλουθα:

• Δημιουργία κατάλληλου χώρου, απαραίτητων υλικών και αποθηκευτικού χώρου (πχ καλάθι για να τοποθετούνται τα υλικά παιχνιδιού)
• Ενθάρρυνση των παιδιών να μιλήσουν για το παιχνίδι τους (όχι όταν παίζουν)
• Συμμετοχή και των γονέων στο παιχνίδι (ειδικά στην αρχή, ακολουθώντας όμως τις οδηγίες  των παιδιών  τους)
• Παρατήρηση χαρακτήρα των ενεργειών του παιχνιδιού (αποφυγή βίας και επιθετικότητας)

Εάν τα χρόνια της προσχολικής ηλικίας τοποθετηθούν σε σωστές βάσεις θα γίνει ομαλά η μετάβαση στη σχολική πραγματικότητα έτσι ώστε το παιδί να ανταποκριθεί εύκολα στις απαιτήσεις του σχολικού περιβάλλοντος.

Ζέτα Συμεώνογλου
Παιδίατρος
Λεωφόρος Κηφισίας 196,
Τ.Κ. 14562, Κηφισιά
Τηλ: 2130-294539
Κιν:  6944-868774
Email: symeonoglouzeta7@gmail.com