Πένθος και παιδί: Τι ξέρει, πώς νιώθει και πώς να το βοηθήσεις

Με πολλές τραγωδίες να συμβαίνουν καθημερινά στο κόσμο, τα παιδιά είναι συχνά εκτεθειμένα στην απώλεια, χωρίς να πρέπει να τα προστατέψεις από αυτή τη πραγματικότητα. Τα παιδιά πρέπει να βιώσουν το πένθος, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν μπορούν να βοηθηθούν σε αυτή τη διαδικασία.

Καταρχάς, η φυσική ύπαρξη του προσώπου που φεύγει από τη ζωή, είναι η πρωταρχική απώλεια που βιώνει ένα παιδί ενώ η απώλεια αλλά και οι αλλαγές που αυτή προκαλεί, το επηρεάζουν με πολλούς τρόπους. Αυτοί οι τρόποι είναι:

Απώλεια και αλλαγή ταυτότητας: Οι άνθρωποι καθορίζονται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Η ταυτότητα και η αυτό-πεποίθηση κάποιου, η κατανόηση της υγείας του, της προσωπικότητάς του και του ρόλου του στην οικογένεια, μπορεί ένας θάνατος να τα αλλάξει.

Απώλεια και αλλαγή ασφάλειας: Η αίσθηση της σωματικής και συναισθηματικής ασφάλειας κλονίζεται από το γεγονός του θανάτου. Επιπλέον, η αλλαγή στην οικονομική κατάσταση και στον τρόπο ζωής μπορούν να συνοδεύονται και να προστίθενται και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής που επηρεάζονται από την απώλεια.

Απώλεια και αλλαγή στο νόημα: Η επανεξέταση των στόχων και των ονείρων ενός ανθρώπου, είναι κάτι συνηθισμένο μετά το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Επιπλέον, τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να επανεξετάσουν και να αμφισβητήσουν τη πίστη, ακόμη και την επιθυμία να ζήσουν και να χαρούν ξανά.

Πολλοί παράγοντες συντελούν στη προσαρμογή ενός παιδιού στον θάνατο, όπως είναι:

Το είδος του θανάτου: Όταν ο θάνατος προέρχεται από μία μακροχρόνια ασθένεια, η οικογένεια έχει τον χρόνο να προετοιμαστεί, να σχεδιάσει και να εμπλακεί στη διαδικασία του πένθους από πιο νωρίς. Το σοκ όμως ενός ξαφνικού θανάτου, που μπορεί να προέρχεται από ατύχημα, αυτοκτονία ή υπερβολική δόση, μπορεί να δυσκολέψει το παιδί να κατανοήσει το γεγονός με αποτέλεσμα το πένθος να γίνεται ένα ακόμη πιο περίπλοκο συναίσθημα.

Η σωματική και συναισθηματική λειτουργία του επιζώντος γονιού
Τα παιδιά είναι ευαίσθητα στις αντιδράσεις των γονιών τους. Εάν το πένθος και η λύπη ξεπερνούν τον γονιό, τότε το παιδί μπορεί να κυριευθεί από ένα τόσο έντονο συναίσθημα. Επιπλέον, ένας γονιός που βρίσκεται σε άρνηση μπορεί να μπερδέψει ή να περιορίσει ένα παιδί από το να εκφραστεί ενώ το παιδί μπορεί να επηρεαστεί βαθιά, από την ψυχολογική και συναισθηματική απουσία του γονιού που θρηνεί.

Η ηλικία του παιδιού: Η ικανότητα του παιδιού να κατανοήσει το πλήρες νόημα του θανάτου, εξαρτάται από την ηλικία του. Για παράδειγμα ένα παιδί κάτω των 3 ετών επειδή δεν είναι σε θέση να κατανοήσει το γεγονός, εκδηλώνει τα συναισθήματά του με κλάμα και αλλαγή στις συνήθειές του όσον αφορά τη τροφή και τον ύπνο του. Ένα παιδί 3-5 ετών μπορεί να εκδηλώσει τα συναισθήματά του με επιθετικότητα (προς τον γονιό ή προς τους συμμαθητές του), βρέξιμο του κρεβατιού, εφιάλτες, ρούφηγμα του δαχτύλου και γενικότα, αντιδράσει που αφορούν προηγούμενο στάδιο ανάπτυξης.

Η προσωπικότητα του παιδιού: Κάθε παιδί, έχει το δικό του ξεχωριστό τρόπο να «λειτουργεί» και να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις, κι έτσι τη κρίσημη στιγμή, θα εκδηλώσει αυτό του τον τρόπο. Ένα προσεκτικό ή φοβισμένο παιδί μπορεί να φοβάται για ένα διάστημα ενώ ένα παιδί με πιο πρακτικό μυαλό, θα προσπαθήσει να επανέλθει γρήγορα στους ρυθμούς της καθημερινότητας.

Παράγοντες υψηλού κινδύνου που προϋπήρχαν του θανάτου, όπως μαθησιακά ή κοινωνικά προβλήματα ή κάποια νοητική ασθένεια.
Τα παιδιά με προβλήματα όπως τα παραπάνω, δυσκολεύονται περισσότερο να αντιμετωπίσουν το πένθος κι αυτό διότι δυσκολεύονται να κατανοήσουν το γεγονός ή να διαχειριστούν τις αλλαγές στη ζωή τους ή επειδή έχουν χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες, άρα η υποστήριξη που λαμβάνουν από τις φιλίες και τις κοινωνικές τους σχέσεις είναι μηδαμινή έως ανύπαρκτη.

Η δομή της οικογένειας, η λειτουργία και οι σχέσεις της μέσα σε αυτή
Όλες οι οικογένειες έχουν ένα δικό τους μοτίβο πάνω στο οποίο, τα μέλη της λειτουργούν και σχετίζονται. Οι οικογένειες με ανοιχτούς δίαυλους επικοινωνίας, διευκολύνουν το παιδί να διαχειριστεί το πένθος, σε αντίθεση με το μοντέλο οικογένειας όπου τα μέλη της, κρατούν τα προβλήματα για τον εαυτό τους ή μαλώνουν έντονα  και ανταγωνίζονται μεταξύ τους.

Η ποιότητα της σχέσης που προϋπήρχε μεταξύ του παιδιού και του ανθρώπου, που «έφυγε» από τη ζωή
Το είδος της σχέσης ανάμεσα σε δύο ανθρώπους πρίν τον θάνατο του ενός, παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς βιώνει το γεγονός εκείνος που επιζεί αλλά και στο πώς αισθάνεται ή αναρρώνει συναισθηματικά. Αν για παράδειγμα το παιδί σου, μάλωνε συχνά με τον γονιό του που πέθανε, είναι πιθανό να νιώθει ένοχο και μετανιωμένο για τις όποιες βαριές κουβέντες είχε πεί π.χ. στον γονιό του, όσο εκείνος ζούσε.

Προβλήματα της καθημερινότητας όπως οικονομικά, βιοποριστικά, ένα διαζύγιο ή μία αρρώστια
Το γεγονός του θανάτου μπορεί να γίνει πιο περίπλοκο στα μάτια του παιδιού αν συνδυάζεται με άλλα δύσκολα θέματα της καθημερινότητας όπως το διαζύγιο, μια αρρώστια ή τα οικονομικά προβλήματα της οικογένειας, καθώς κάνουν το παιδί να αισθάνεται ακόμη μεγαλύτερη ανασφάλεια.

Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί πως είναι σημαντικό να έχεις στον κύκλο σου, ανθρώπους διαθέσιμους να παρηγορήσουν και να στηρίξουν το παιδί σου, το οποίο μπορεί να καταφύγει σε ένα συγγενικό του πρόσωπο, στον δάσκαλο ή στον προπονητή του. Επειδή ωστόσο, ορισμένα παιδιά δυσκολεύονται να ανοιχτούν σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν, καλό είναι να έχεις τουλάχιστον δύο στάνταρ δικούς σου ανθρώπους που-εκτός από εσένα- θα είναι εκεί για εκείνο.

Υπάρχουν φυσικά, συγκεκριμένες αντιδράσεις των παιδιών όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με τον θάνατο. Ο φόβος, ο θυμός, η λύπη και οι ενοχές που νιώθουν, σχετίζονται με:

• Την ικανότητά τους να κατανοήσουν το γεγονός.
• Την ανησυχία τους για τη σωματική και συναισθηματική ακεραιότητα των άλλων.
• Την επιθυμία να προστατέψουν αυτούς που είναι εν ζωή και αγαπούν.
• Τις αντιδράσεις τους στις αλλαγές που βιώνουν μέσα στο σπίτι τους.
• Τις αλλαγές στους ρόλους και στις προσδοκίες.
• Τα συναισθήματα διαφορετικότητας, μοναξιάς και απομόνωσης που αισθάνεται.
• Το αίσθημα της έλλειψης δικαιοσύνης.

Τα παιδιά εκφράζουν τη θλίψη τους, με:

• Τη συμπεριφορά τους.
• Τα συναισθήματά τους.
• Τις σωματικές αντιδράσεις (π.χ. πάλη, επιθετικότητα κλπ.).
• Τις σκέψεις τους.
• Τις εργασίες και τα ταλέντα τους.

Οι τρόποι με τους οποίους θρηνεί ένα παιδί, σε ορισμένα σημεία μοιάζουν και σε άλλα διαφέρουν από τους τρόπους που θρηνεί ένας ενήλικας. Οι ομοιότητες και οι τρόποι αυτοί, είναι:

Οι ενήλικες χρειάζεται να αποδεχθούν τη πραγματικότητα της απώλειας, το ίδιο πρέπει να καταλάβουν και τα παιδιά, διότι η κατανόηση φέρνει την αποδοχή.

Οι ενήλικες δεν πρέπει να αποφεύγουν να θρηνήσουν, ενώ τα παιδιά δεν πρέπει να αποφεύγουν τη πραγματικότητα και τον πόνο της απώλειας. Με το να βιώνει ένας ενήλικος ή ένα παιδί όλα τα συναισθήματα που φέρνει ένας θάνατος, ουσιαστικά τον βοηθάει να τα διαχειριστεί και να προχωρήσει. Τα παιδιά που δεν βιώνουν τα συναισθήματά τους, μπορεί στο μέλλον να έχουν σωματικά συμτπτώματα ή/και να οδηγηθούν σε άσκοπες συγκρίσεις. π.χ. να πεί το παιδί στη μητέρα του, πως δεν θα γίνει ποτέ το ίδιο καλός στην οδήγηση όπως ήταν ο πατέρας του, που έφυγε από τη ζωή.

Οι ενήλικες προσαρμόζονται στο περιβάλλον από όπου λείπει το άτομο που έχει φύγει απ’ τη ζωή. Τα παιδιά ωστόσο αντιμετωπίζουν τη δυσκολία να πρέπει να «επενδύσουν» σε νέες σχέσεις και να δημιουργήσουν νέα ταυτότητα βασισμένη σε αυτή την απώλεια. Τα παιδιά αντιμετωπίζουν βασικές αλλαγές στη καθημερινότητά τους καθώς και αλλαγές στις ευθύνες και στο ρόλο τους. Εκεί που μία σύζυγος πρέπει να διευθετήσει τα οικονομικά ζητήματα που προκύπτουν από αυτή την απώλεια, ένα έφηβο παιδί μπορεί να πρέπει να πιάσει μια part time δουλειά και ταυτόχρονα να αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με ένα αντρικό πρότυπο που θα το καθοδηγήσει.

Πώς να βοηθήσεις ένα παιδί που πενθεί

Πες την αλήθεια: Τα ψέμματα ή αλλιώς, η απόκρυψη της αλήθειας, μπερδεύει ένα παιδί. Απόφυγε κάθε μη απαραίτητη πληροφορία.

Να είσαι απλός και ευθύς: Χρησιμοποίησε απλές λέξεις και κατανοητή γλώσσα. Καλύτερα να πείς ότι ο μπαμπάς/ η μαμά/ ο παππούς, πέθανε παρά να χρησιμοποιήσεις περίπλοκους επευφησμούς όπως «κοιμήθηκε» ή «πήγε ταξίδι» ή «τον χάσαμε» που θα μπερδέψει περισσότερο το παιδί.

Διαβεβαίωσε το παιδί ότι δεν φέρει καμία ευθύνη για το γεγονός.

Μην κρύβεις τα συναισθήματά σου, αντιθέτως, εξήγησέ τα και προσπάθησε να το κάνεις να καταλάβει και τα δικά του.Τα συναισθήματα έντονης οδύνης και τα ξεσπάσματα, καλύτερα να τα κρατήσεις για τη στιγμή που θα είσαι μόνη/ος σου ή όταν θα βρίσκεσαι με άλλους ενήλικες.

Βρες τρόπους να κάνεις το παιδί να συμμετέχει στο τελετουργικό της κηδείας ή στη καθημερινότητα του νοσοκομείου, εάν κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο πρόκειται να πεθάνει. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να απομυθοποιήσει κάποια γεγονότα στη ζωή και να το εξοικειώσει με αυτά.

Ενθάρρυνε το παιδί να μιλήσει και να ρωτήσει. Προσπάθησε να καταλάβεις μήπως υπάρχει κάτι που δεν έχει κατανοήσει σωστά, ώστε να το ξεκαθαρίσεις. Προσπάθησε να απαλύνεις τον πόνο του, με το να είσαι διαθέσιμος/η όποτε σου το ζητήσει ή δείς ότι βιώνει έντονα συναισθήματα.

Αναγνώρισε και επιβεβαίωσε τις αντιδράσεις του παιδιού. Κάνε περισσότερες από μία συζητήσεις μαζί του καθώς τα ενδιαφέροντα και οι απορίες του, μπορεί να αλλάξουν με τη πάροδο του χρόνου.

Προσπάθησε να βοηθήσεις το παιδί με τις κοινωνικές και εκπαιδευτικές  του υποχρεώσεις ή με τις δουλειές του σπιτιού.

Αναγνώρισε ότι το παιδί μπορεί να κάνει συγκρίσεις, να ευχηθεί τα πράγματα να ήταν διαφορετικά, να συγκρίνει στιγμές από το πρίν και το μετά, να συγκρίνει τον γονιό που ζεί με εκείνον που πέθανε ή τη ζωή τους, με τη ζωή των άλλων.

Αναζήτησε την υποστήριξη του περιβάλλοντός σου που έρχονται σε επαφή με το παιδί.

Εξοικειώσου με με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και το τελετουργικό που θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις το γεγονός και να βοηθήσεις και το παιδί σου να το καταλάβει.

Παρατήρησε τις αντιδράσεις και τη συμπεριφορά του παιδιού μέσα στο χρόνο και αν εντοπίσεις κάτι ανησυχητικό, απευθύνσου σε κάποιον ειδικό.

Πηγή: http://www.aboutourkids.org/