H εικόνα της κοινωνίας για τη μητέρα μονογονέα

Ακούγοντας τις λέξεις «ανύπαντρη μητέρα», «χήρα μητέρα», «διαζευγμένη μητέρα» πολλές φορές μπορούμε να υποθέσουμε τι μπορεί να ακολουθήσει ανάλογα το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον όπου η γυναίκα αυτή ανήκει. Ας μιλήσουμε λίγο για τα κοινωνικά στερεότυπα που ακολουθεί κάθε πολιτισμός. Κάθε κοινωνία, ο μικρόκοσμος αυτής ακολουθεί και πιστεύει κάποιες αξίες, ορισμένα στερεότυπα, δομές. Ο Δυτικός τρόπος σκέψης στην πλειοψηφία του ακολουθεί κάποια στερεότυπα από γενιά σε γενιά δίχως οι νεότεροι να τις φιλτράρουν και να τις προσαρμόζουν στα νέα δεδομένα της εποχής. Τι εννοείται με αυτό;;; Παλιότερα μία χήρα γυναίκα και μητέρα εκτός του ότι είχε να «δουλέψει» το βαρύγδουπο για εκείνη πένθος της απώλειας με ότι αυτό συγκαταλέγεται, είχε να αντιμετωπίσει και τον ρατσιστικό κοινωνικό της περίγυρο. Η κοινωνία «έχτιζε» επάνω της ανάλογα τι πορεία θα ακολουθούσε και την ανάλογη συμπεριφορά. Φερ’ ειπείν εάν μία χήρα μητέρα έδειχνε ότι αφοσιώνεται πλήρως στις ανάγκες των παιδιών της, δεν «φτιάχνει» και δεν προχωρά την προσωπική της ζωή ούτε ακόμα και την κοινωνική της, τότε αυτό είναι δεκτό και αρεστό από την κοινωνία στην οποία είναι μέρος. Εάν όμως μία άλλη γυναίκα ζει το πένθος της αλλά προχωρά την καθημερινότητα της, δουλεύοντας, κρατήσει το «μαύρο» για την ψυχή της και ντυθεί και με άλλα χρώματα, ή δείχνει να ευτυχεί, τότε είναι πολύ πιθανό ο κοινωνικός της περίγυρος, ή μέρος αυτού να την κρίνει, να την κατηγοριοποιήσει, να την περιφρονήσει.

Διαφοροποίηση στον άντρα και στη γυναίκα
Εάν ένας άνδρας χηρέψει ή αποφασίσει να διαζευχτεί και την επιμέλεια των παιδιών την έχει ο ίδιος, θα παρατηρήσουμε ότι ο περίγυρος περισσότερο θα δείξει οίκτο προς τον ίδιο και τη νέα πραγματικότητα που καλείται να ακολουθήσει, αντίστοιχα όμως όταν αυτό συμβεί σε μία γυναίκα, ένα μέρος της κοινωνίας θα καραδοκεί να δει πως θα επιλέξει να ζήσει στο εξής αυτή η γυναίκα την ζωή της. Αν ανατρέξουμε στις παλιές ασπρόμαυρες Ελληνικές ταινίες θα θυμηθούμε ότι η χήρα μητέρα ή εκείνη που την «εγκατέλειπε» ο σύζυγος της ήταν το επίκεντρο πολλών αρνητικών σχολίων και κριτικών από το κοινωνικό της σύνολο. Αντίθετα ο άνδρας δεχόταν εύκολα στήριξη. Βοήθεια, ακόμα και όταν επέλεγε να νυμφευθεί ξανά ο περίγυρος έδειχνε κατανόηση ότι ένα παιδί χρειάζεται πάντα την φροντίδα μιας γυναίκας. Πάνω σ’ αυτή την στερεοτυπική δικαιολογία μεγάλωσαν γενιές και γενιές και γαλούχησαν τους ανθρώπους να περιθωριοποιούν και να βάζουν πολύ εύκολα ταμπέλες.

Από έρευνες που έχουν γίνει κατά καιρούς έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχουν τυπικές διαφορές στον τρόπο που πολλές κοινωνίες διαφοροποιούν τα δύο φύλα, σε ότι αφορά την ιδιαιτερότητα που αυτές επέβαλαν στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Το ότι και τα δύο φύλα συμπεριφέρονται με τον τρόπο που τους δίδαξαν προηγούμενες γενιές ασφαλώς και δεν προκαλεί έκπληξη. Ωστόσο γεννά πολλά και ενδιαφέροντα ερωτήματα. Η εικόνα των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων όπως αυτή παρουσιάζεται από την ανθρωπολογία, εμφανίζει τους άνδρες να έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, μία τάση προς την επιτυχία και κυριαρχία επιβολής, ενώ οι γυναίκες ως πιο κοινωνικές παρουσιάζονται να είναι περισσότερο παθητικές, υποτακτικές και υποχωρητικές. Αυτό το συναντάμε πολύ εύκολα όταν μία μονογενείς χήρα μητέρα αποφασίζει να ακολουθήσει την υποταγή της ίδιας της, της κατάστασης. Θεωρούν ότι είναι η μόνη τους επιλογή. Υπάρχουν και περιπτώσεις γυναικών που ακολουθούν ένα μονοπάτι διαφοροποίησης, δηλ. μπορεί να αλλάξουν τοποθεσία, ο κοινωνικός του κύκλος να εμπεριέχει και άλλα πρόσωπα που δεν θα νιώθει ότι μέσα από εκείνη «κοιτούν» το παρελθόν της. Σ’  αυτή την περίπτωση κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο και ο κοινωνικός περίγυρος, πόσο υποστηρικτικός και ειλικρινείς είναι. Είτε το θέλουμε είτε όχι αυτή την σύμπραξη την «φτιάχνουν» και οι δύο πλευρές και η γυναίκα και το κοινωνικό σύνολο.

Ανδρικά και γυναικεία στερεότυπα
Κάποιες κατευθύνσεις, κάποια πρότυπα δίνονται στον άνθρωπο από την πολύ τρυφερή του ηλικία. Σαν να μετουσιώνεται σ’ ένα τρόπο ζωής και καλείται να το υπηρετεί υπάκουα και ευλαβικά. Όταν φτάσει στην ενήλικη πλέον ζωή καλείται από τις γύρω περιστάσεις να προσαρμόσει τα όσα έμαθε από παλιά στις νέες πραγματικότητες, στα νέα δικά του δεδομένα. Οι νέοι σήμερα (τουλάχιστον οι περισσότεροι) βλέπουμε να είναι περισσότερο διαλλακτικοί, επικοινωνιακοί, ανοιχτοί χωρίς να τοποθετούν «ταμπέλες» στους γύρω τους, χωρίς να κρίνουν την ζωή τους και χωρίς να τους καταδικάζουν. Αρχίζουν λοιπόν και ξεχωρίζουν από τις πεποιθήσεις και τα στερεότυπα των προηγούμενων γενεών. Δεν το συναντάμε απόλυτα διότι ορισμένοι μπορεί να μην εκδηλώνουν ανοιχτά τις απόψεις και τις πεποιθήσεις τους αλλά στο βάθος του μυαλού τους επικρατεί εν μέρι μία παλαιότερη στενή σκέψη, όπως των προγόνων τους. Παράδειγμα εάν μία μητέρα χάσει τον σύζυγο της και για πολλά χρόνια η πλήρη αφοσίωση της είναι τα παιδιά της και η ευρεία οικογένεια του συζύγου της ζει κοντά της, βλέπει την πορεία και την διαδρομή της, τότε είναι πολύ πιθανό αυτή η γυναίκα να δυσκολευτεί ακόμη περισσότερο να «τολμήσει» να προχωρήσει. Το προχώρημα είναι υποκειμενικό για τον καθένα. Μπορεί οι νεότερε γενιές αυτών των συγγενών να θέλουν να δουν αυτή την γυναίκα να «προχωρά» την ζωή της, αλλά εάν αντιληφθούν, μάθουν ή ακούσουν κάτι μπορεί το νέο αυτό να μην το αποδεχτούν μέσα τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι αρέσκονται να μένουν στις σκέψεις και στις πεποιθήσεις τους, είναι ένα εύκολο βόλεμα.

Στερεότυπα που ακολουθούν τους άνδρες σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα είναι η κυριαρχία, η αυτονομία, η επιθετικότητα, η τάση για επίδειξη, η επιθυμία για επιτυχία και η αντοχή. Ενώ όπως αναφέραμε και παραπάνω η ταπεινότητα, η υποχωρητικότητα, η παροχή βοήθειας προς τρίτους, η φροντίδα και η φιλικότητα είναι χαρακτηριστικά που αποδίδονται κυρίως στις γυναίκες. Σε αναπτυγμένες χώρες όπου οι γυναίκες εργάζονται και σπουδάζουν η ιδεολογία σχετικά με την θέση της γυναίκας είναι προσανατολισμένη προς την ισότητα των δύο φύλων (Williams& Best, 1989). Σ’ αυτές τις χώρες τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους με ισότιμο τρόπο. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η ιδεολογία περί ισότητας των δύο φύλων εξαπλώνεται, αλλά είναι πολύ περισσότερο αποδέκτη από τις γυναίκες απ’ ότι στους άνδρες. Σε αρκετές χώρες οι γυναίκες δείχνουν να είναι περισσότερο φιλελεύθερες απ’ ότι οι άνδρες. Είναι εκείνες που δείχνουν να είναι υπέρμαχοι της ισότητας των δύο φύλων, εξαγνίζουν την αδικία, την ανισότητα, τον ρατσισμό, αποκλίνουν από στερεότυπα που «κλειδώνουν» και περιορίζουν τους ανθρώπους.

Ποιά η θέση της γυναίκας μπροστά σε τέτοιες προκαταλήψεις
Ότι και να βιώνει μία χήρα, ανύπαντρη, ή διαζευγμένη μητέρα, μόνο η ίδια γνωρίζει ουσιαστικά πως βιώνει την καθημερινότητα της, τα ζορίσματα, τις δυσκολίες της. Θα ακουστούν αρκετές κακεντρέχειες από διάφορες πηγές, που αυτές οι πηγές μπορεί να προκαλέσουν θυμό, οργή, άμυνα στην γυναίκα αυτή. Από αντίδραση και μόνο μπορεί σπασμωδικά να προβεί σε κάποιες κινήσεις που αργότερα να μετανιώσει. Δυστυχώς μία μεγάλη μάζα ατόμων ζουν, «τροφοδοτούνται»  με την πορεία και την ζωή των άλλων, τι κάνουν, ποιες οι κινήσεις τους, πως είναι η ζωή τους. Είναι η τροφή τους για να ζουν μέρα με την ημέρα. Κάποιες συμπεριφορές μπορεί και να παρεξηγηθούν δηλ. εάν μία χήρα μητέρα, νιώσει την ανάγκη να κοινωνικοποιηθεί ξανά στο σύνολο, να βγει, να εργαστεί, να δείχνει εύθυμη, νιώσει χαρά με κάποια πράγματα……αυτά και άλλα πολλά μπορεί πολύ εύκολα να παρεξηγηθούν και οι «ταμπέλες» να μην αργήσουν να έρθουν. Νομίζω ότι το στομάχι αυτών των μητέρων –γυναικών έχει σκληρύνει ήδη από το βίωμα τους, οπότε οι κακεντρέχειες δεν είναι τίποτα μπροστά σ’ αυτό που έχουν ήδη βιώσει.

Όταν κάτι γίνεται χωρίς πρόκληση και επίδειξη τότε είναι πολύ πιθανό κάποιος να μην δώσει σημασία, ακόμα και να το θεωρήσει ως μία φυσιολογική και υγιή εξέλιξη. Έχει να κάνει με την πρόθεση της κάθε μονογονέα. Το κίνητρο πάντως είναι ένα, μία καλύτερη ζωή και θέση για την ίδια και τα/το παιδί/α της.

Ανύπαντρη μητέρα τότε και τώρα…
Ολοένα συναντάμε γυναίκες που αποφασίζουν να γίνουν μητέρες χωρίς να προχωρήσουν σε γάμο, είτε είναι με τον πατέρα του παιδιού τους είτε όχι. Ποικίλουν οι λόγοι που η κάθε γυναίκα προβεί σε μία τέτοια απόφαση. Αν μιλήσουμε ιστορικά, παλιότερα μία γυναίκα έκανε παιδί εκτός γάμου διότι ο πατέρας του παιδιού, δεν ήθελε, ή δεν αναγνώριζε αυτό το παιδί. Ή ακόμα μέσα από διάφορες συγκυρίες η γυναίκα να μην είχε κάποια σχέση το μωρό να ήρθε στην ζωή από κάτι εφήμερο, παροδικό, ή ακόμα  και με βίαιο τρόπο….παρ’ όλα αυτά η γυναίκα αυτή αποφασίζει να ακολουθήσει τον δύσκολο αλλά υπέροχο δρόμο να γίνει μονογονέας. Η κοινωνία σ’ αυτή την περίπτωση ήταν καταδικαστέα, απορριπτική, σκληρή, έθετε αυτά τα άτομα στο περιθώριο, εξ’ ονόματι τι είναι σωστό και πρέπον να ακολουθείται. Σήμερα αυτό έχει αλλάξει, βλέπουμε αρκετά ζευγάρια που δεν προχωρούν σε γάμο καμίας μορφής (πολιτικό  -θρησκευτικό). Είτε από άποψη ιδεολογική , είτε ακόμα και για πρακτικούς λόγους. Η ανύπαντρη μητέρα στις ημέρες μας επωφελείται αρκετά επιδόματα από κοινωνικούς φορείς. Οπότε για πολλούς είναι ένας σημαντικός λόγος να το κάνουν, εξάλλου ο γάμος δεν είναι απαραίτητα απόδειξη αγάπης και ένωσης δύο ανθρώπων. Το ‘ότι οι άνθρωποι, αγαπιούνται, ζουν μαζί, μοιράζονται, ευτυχούν, αυτό κάνει μία οικογένεια και όχι απαραίτητα μία διαδικασία. Αυτή την άποψη την πιστεύουν αρκετοί στις ημέρες μας, και η κοινωνία αρχίζει σιγά-σιγά να την υπερασπίζεται και να την δέχεται. Η ανύπαντρη μητέρα αρχίζει σταδιακά να συγκαταλέγεται στο κοινωνικό σύνολο, να δέχεται αποδοχής, ασχέτως εάν ορισμένες φορές ο νους ορισμένων τρέχει λίγο πίσω και μπορεί να σκεφτούν αρνητικά, στερεοτυπικά, υποτημιτικά. Η επιλογή του καθένα είναι μία πολύ προσωπική υπόθεση που καλό είναι να γίνεται σεβαστή, εάν όχι αποδεκτή, τουλάχιστον σεβαστή!!!

Δήμητρα Βαΐτσου 
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας BSc-Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία
Λευκωσίας 12, Νέο Ηράκλειο Αττικής, Τ.Κ. 14122
Τηλέφωνο: 213-0243040
Κινητό: 6942-817404
Email: dvaitsou@gmail.com
Web: http://dimitravaitsou.blogspot.gr/