Γονική μέριμνα και επιμέλεια ανήλικων τέκνων

Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ «η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του.

Σε περίπτωση όπου η γονική μέριμνα παύει λόγω θανάτου, κήρυξης σε αφάνεια ή έκπτωσης του ενός γονέα, η γονική μέριμνα ασκείται αποκλειστικά από τον άλλο».

Επιπρόσθετα, κατά το άρθρο 1511 ΑΚ «κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου.

Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν κατά τις διατάξεις του νόμου το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησής της.

Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα, εφόσον η απόφαση αφορά στα συμφέροντά του».

Σύμφωνα με το άρθρο 1512 ΑΚ «αν οι γονείς διαφωνούν κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας, και το συμφέρον του τέκνου επιβάλλει να ληφθεί απόφαση, αποφασίζει το δικαστήριο».

Κατά δε το άρθρο 1518 ΑΚ «η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του».

Η βασική ρύθμιση που εισάγει ο Αστικός Κώδικας στο άρθρο 1510 παρ. 1 είναι ότι η γονική μέριμνα ανήκει και στους δύο γονείς, καθένας από τους οποίους έχει καθήκον και συγχρόνως δικαίωμα να προβαίνει στην άσκησή της.

Σε περίπτωση δε που προκύψει διαφωνία των γονέων για τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας, αρμόδιο να αποφασίσει είναι το δικαστήριο, το οποίο λαμβάνει τη σχετική απόφαση με κριτήριο το συμφέρον του τέκνου.

Έννοια μερικότερη της γονικής μέριμνας είναι η επιμέλεια των τέκνων η οποία ασκείται επίσης και από τους δύο γονείς, με γνώμονα το συμφέρον τους.

Ο όρος ‘συμφέρον του τέκνου’ αποτελεί αόριστη νομική έννοια που, ως τέτοια, χρήζει εξειδίκευσης από τους εφαρμοστές του δικαίου, οι οποίοι αναλαμβάνουν την ερμηνεία του.

Τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διατυπώσει την άποψη ότι με τον όρο ‘συμφέρον του τέκνου’ υπονοείται το ‘καλώς εννοούμενο συμφέρον’ αυτού, δηλαδή κάθε είδους συμφέρον, σωματικό, πνευματικό, ψυχικό, ηθικό και υλικό, το συμφέρον του να δημιουργήσει μία ομαλή και ψυχικώς ισορροπημένη προσωπικότητα, να αναπτύξει πλήρως τις πνευματικές του δυνατότητες και να ενταχθεί σταδιακά στις κοινωνικές και οικονομικές συγκυρίες που θα εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Ερμηνεύοντας δε την έννοια του συμφέροντος του τέκνου καθορίζουν την ανάληψη της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα ή επιβάλλουν τη διατήρηση του δικαιώματος επικοινωνίας του και με τους δύο γονείς, καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιείται.

Σύμφωνα με την απόφαση ΑΠ 1316/2009 «βασικό κριτήριο για την ανάθεση της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων στον έναν από τους γονείς αποτελεί το συμφέρον του τέκνου, σωματικό, υλικό, πνευματικό, ψυχικό και ηθικό και γενικά κάθε είδους συμφέρον. Ακόμη επιβάλλεται στο δικαστήριο για τη λήψη της απόφασή του ο σεβασμός της ισότητας μεταξύ των γονέων χωρίς διακρίσεις εξαιτίας του φύλου ή της κοινωνικής προέλευσης. Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στα πλαίσια ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσής του, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου».

Παρόμοιες είναι οι δικαστικές αποφάσεις ΕΦ ΑΘ 1151/2008, ΑΠ 952/2007, ΑΠ 1736/2007, ΜΠρ ΘΕΣΣΑΛ 35.995/2007, ΑΠ 1218/2006, ΑΠ 387/2006, ΕΦ ΑΘ 2586/2005, ΑΠ 1516/2005, ΕΦ ΑΘ 2758/1998, ΑΠ 534/1991, ΜΠρ ΑΘ 12.448/1990.

Στην απόφαση ΕΦ ΑΘ 1151/2008 το δικαστήριο έκανε δεκτό ότι κάθε στοιχείο επωφελές και πρόσφορο για το ανήλικο λαμβάνεται υπόψη για την κρίση περί του συμφέροντός του, ενώ ο ιδιαίτερος δεσμός που έχει με κάποιον από τους δύο γονείς συμβάλλει αποφασιστικά σε αυτή, δεδομένου ότι δίνει εχέγγυα για την καλύτερη διαπαιδαγώγησή του.

Στην ΑΠ 952/2007 το δικαστήριο αποφάσισε την ανάθεση της γονικής μέριμνας των τέκνων στον πατέρα, διότι είχε τη δυνατότητα να τους εξασφαλίσει μόνιμη κατοικία και καλή οικονομική κατάσταση για την διατροφή και την εκπαίδευσή τους. Παράλληλα, διατυπώνει την καινοτόμο άποψη ότι παραδοσιακά η γονική μέριμνα των μικρής ηλικίας τέκνων πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα τους λόγω του ότι έχουν ανάγκη της μητρικής στοργής και ιδιαιτέρων περιποιήσεων, όμως κατά τις νεώτερες ιατρικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες, αυτό ισχύει μόνο για τη νηπιακή ηλικία, για την οποία αναγνωρίζεται σαφής βιοκοινωνική υπεροχή στη μητέρα, ενώ για τον μεταγενέστερο χρόνο αναγνωρίζεται ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων του τέκνου. Το ανωτέρω, σαφέστατα, εφαρμόζεται τουλάχιστον για την πρώτη μου κόρη σήμερα ηλικίας πέντε ετών και έξι μηνών.

Ακόμη, στην ΜΠρ ΘΕΣΣΑΛ 35.995/2007 το δικαστήριο αποφάσισε και πάλι την ανάθεση της γονικής μέριμνας στον πατέρα, διότι μπορούσε να εξασφαλίσει στα παιδιά του ήρεμο περιβάλλον, ήταν ενθαρρυντικός, δοτικός και γενναιόδωρος, υλικά και συναισθηματικά, ενώ η μητέρα τους ήταν ιδιαίτερα εριστική και επικριτική τόσο με τον πατέρα όσο και με τα παιδιά τους.

Σύμφωνα με την απόφαση ΜΠρ Αθ 35/2009, που έκρινε αντίστοιχο θέμα από την πλευρά του πατέρα, αναθέτοντας προσωρινά την επιμέλεια στη μητέρα, «η μονομερής και αυθαίρετη συμπεριφορά του πατέρα να παραβιάσει την επιμέλεια του ανηλίκου και να το εκθέσει σε φυσική και ψυχική δοκιμασία αναθέτοντας εν τοις πράγμασι την επιμέλεια στους γονείς του καταδεικνύει την έλλειψη υπευθυνότητας και την ανωριμότητά του να ανταποκριθεί στα πρόσθετα καθήκοντα και την αυξημένη ευθύνη που επιτάσσει το καθήκον άσκησης επιμέλειας του ανηλίκου. ;Ότι δηλαδή, η αναίτια και αβασάνιστη στέρηση του ενός από τα δύο γονεϊκά πρότυπα της ζωής του δεν αντισταθμίζεται ούτε αναπληρώνεται από κανένα άλλο υλικό αγαθό ούτε βέβαια υποκαθίσταται από την παρουσία άλλων προσώπων στη ζωή του, αντίθετα το οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε συναισθηματικό ακρωτηριασμό».

Το ζήτημα  της γονικής μέριμνας, της επιμέλειας όπως και της επικοινωνίας, εκτίθενται και εξετάζονται από το αρμόδιο δικαστήριο κατόπιν άσκησης σχετικής αγωγής, καθώς και αίτησης ασφαλιστικών μέτρων, εφόσον πιθανολογηθεί ότι συντρέχει επείγουσα περίπτωση να ρυθμιστούν. Επίσης, τα εν λόγω ζητήματα κρίνονται και στην περίπτωση της αγωγής διαζυγίου, όπου εκ των πραγμάτων οι γονείς του τέκνου δεν κατοικούν μαζί και πρέπει να ρυθμιστεί η κατάσταση ως πρέπει.

Το δικαστήριο κατά περίπτωση κρίνει ότι το συμφέρον του τέκνου επιβάλλει την άσκηση της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας από τους δύο γονείς του ή τη διατήρηση της γονικής μέριμνας στο πρόσωπο και των δύο γονέων αλλά την ανάθεση της επιμέλειας στον ένα από αυτούς ή την ανάθεση τόσο της γονικής μέριμνας όσο και της επιμέλειας στον ένα μόνο γονέα. Η τελευταία περίπτωση συντρέχει όταν το δικαστήριο κρίνει ότι ο ένας γονέας είναι πλήρως ακατάλληλος για τη διασφάλιση του τέκνου, επειδή για παράδειγμα είναι βίαιος μαζί του ή το εκθέτει σε κίνδυνο.

Κατά τη δικαστική διαδικασία πρέπει να εξασφαλίζεται η άποψη του τέκνου, διότι, όπως ρητά αναγνωρίζει το δικαστήριο στην απόφαση ΜΠρ ΑΘ 6397/2006, είναι υπηρεσιακό καθήκον του δικαστή να ακούει τα τέκνα πριν την ανάθεση της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας και τη ρύθμιση του τρόπου επικοινωνίας του με τους γονείς του, αρχή η οποία ισχύει τόσο στην προσωρινή όσο και στην οριστική δικαστική προστασία.

Δικηγορικό Γραφείο
Όλγας Σαββίδου και Συνεργατών
Αγίου Σπυρίδωνος 21, T.K. 18535, Πειραιάς (6ος όροφος)
Τηλέφωνα: 210 4221371
Email: info@lawsavvidou.gr
Web: http://lawsavvidou.gr/